Rzecznik Praw Obywatelskich, pełniący także funkcję niezależnego organu do spraw popierania, ochrony i monitorowania wdrażania postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, otrzymuje informacje o problemach i ograniczeniach, z którymi spotykają się osoby z niepełnosprawnościami w wymiarze sprawiedliwości. Znalazły one potwierdzenie w wynikach badań społecznych, zrealizowanych na zlecenie Rzecznika i zawartych w raporcie pt. „Dostęp osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości – analiza i zalecenia”.
Najistotniejszym wnioskiem wynikającym z przeprowadzonych badań jest konieczność zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia w jej obecnym kształcie i wdrożenia modelu wspieranego podejmowania decyzji. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną, które zostały ubezwłasnowolnione, co do zasady nie mają zdolności procesowej, co wydaje się być zbyt daleko idącym, nieuzasadnionym ograniczeniem korzystania z konstytucyjnego prawa do sądu.
Niezwykle istotne jest poszanowanie woli osób z niepełnosprawnościami w sprawach, które ich dotyczą. Sąd powinien być zobowiązany do obligatoryjnego wysłuchania osoby ubezwłasnowolnionej przed wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy, a odstąpienie od tego obowiązku powinno być uzasadnione jedynie w wyjątkowych sytuacjach.
Poważną barierą w zakresie dostępu osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną do wymiaru sprawiedliwości są formy szczególne oświadczeń woli. Przepisy prawa regulujące zasady składania oświadczeń woli powinny przewidywać różne formy komunikacji z osobami z niepełnosprawnościami, takie jak: alfabet Braille’a, komunikację przez dotyk, dużą czcionkę itp. Ponadto konieczne jest spopularyzowanie stosowania przesłuchań na odległość oraz przeprowadzania dowodu na odległość z wykorzystaniem urządzeń technicznych, a także rozważenie ewentualnych zmian o charakterze legislacyjnym w zakresie przepisów ograniczających możliwość składania zeznań w charakterze świadka przez osoby z niepełnosprawnościami.
Dla urzeczywistnienia prawa osób z niepełnosprawnościami do sądu na zasadzie równości z innymi niezbędne są także zmiany w zakresie dostępu do informacji i komunikacji z organami wymiaru sprawiedliwości. Przede wszystkim konieczne jest kontynuowanie działań na rzecz cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości tak, aby możliwie duża część dokumentacji w postępowaniu była dostępna w wersji elektronicznej.
Aktualny pozostaje także problem dostępności pomocy tłumaczy języka migowego w trakcie postępowania sądowego oraz w kontaktach z pracownikami sądu, prokuratury lub profesjonalnym pełnomocnikiem. W tym kontekście niezbędna jest nowelizacja ustawy o języku migowym i innych środkach komunikowania się tak, aby do udostępniania usług tłumacza migowego zobowiązane były wszystkie instytucje finansowane ze środków publicznych, w tym instytucje wymiaru sprawiedliwości. Ponadto, konieczne jest stworzenie państwowego systemu certyfikacji tłumaczy języka migowego.
Ograniczenia w zakresie dostępu osób z niepełnosprawnościami do wymiaru sprawiedliwości łączą się także z niedostępnością architektoniczną budynków sądów i prokuratur. Na problemy napotykają również osoby korzystające z pomocy psa przewodnika, która pomimo ustawowego uprawnienia nie zawsze mają możliwość swobodnego wstępu do obiektów przeznaczonych na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Zdaniem Rzecznika należy zintensyfikować wysiłki w celu promowania zasady uniwersalnego projektowania oraz uwzględniania jej przy tworzeniu nowych inwestycji budowlanych, również w obszarze rozwoju infrastruktury wymiaru sprawiedliwości.
Rzecznik zwrócił się z prośbą o przekazanie informacji dotyczących podejmowanych działań w celu zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami pełnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości (także w obszarze informacji i komunikacji) oraz planowanych w tym zakresie prac. Wystąpił do Ministra Sprawiedliwości, Minister Cyfryzacji, Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania oraz Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.
Źródło: rpo.gov.pl
