Jakie są cechy prokrastynatorów? Czy prokrastynacja, to lenistwo? Wszystkiego dowiecie się z tego wpisu.
Kto ma skłonności do prokrastynacji?
Niemieckie badania opublikowane w 2016 r. na łamach „PLoS One” pokazują, że młodzi ludzie (w wieku od 14 do 29 lat) są najbardziej skłonni do prokrastynacji. Według badaczy, najczęstszą przyczyną jest rozproszenie uwagi przez technologię. Szczególnie portale społecznościowe mogą być przyczyną większej skłonności do odkładania spraw na później.
Badanie wykazało również, że mężczyźni w młodszym wieku częściej prokrastynowali niż kobiety. Inne badania z metaanalizy przeprowadzonej w 2020 r. sugerują, że różnica ta wynika z większej skłonności mężczyzn do impulsywności niż kobiet.
Prokrastynacja nie przynosi ulgi, wręcz przeciwnie, często powoduje poczucie winy, stres, wstyd.
Być może borykasz się z obniżeniem nastroju, depresją lub ADHD, którym prokrastynacja często towarzyszy?
Część badaczy wskazuje, że zjawisko to związane jest z temperamentem – odwlekanie bowiem częściej obserwowane jest u osób impulsywnych, rzadziej u tych, których poziom samokontroli i poczucie własnej wartości są wyższe.
Istnieją badania, które pokazują, że wśród prokrastynatorów przeważają osoby, wobec których rodzice byli surowi i krytyczni oraz perfekcjoniści.
Osoby charakteryzujące się niską stabilnością emocjonalną (czasami nazywane neurotykami) często odczuwają zaniepokojenie, mają obawy przed niepowodzeniem, nierzadko mają skłonność do perfekcjonizmu. Prawdopodobne jest, że takie osoby będą bardzo ciężko pracowały, co nie oznacza, że będą to czyniły efektywnie i skutecznie. Przeciwnie, podejmując nadmiernie wyczerpujące obowiązki będą próbowały zrekompensować braki w organizacji pracy.
Prokrastynacja, czy lenistwo?
Tym co pozwala odróżnić prokrastynowanie od lenistwa, jest towarzyszące człowiekowi poczucie winy i nieprzyjemne odczucie, że zawiódł siebie lub innych. Osoba leniwa nie zatruwa swojego umysłu myślami o konieczności wykonania nieprzyjemnych obowiązków, ale zostawiając je na ostatnią chwilę, czerpie przyjemność z możliwości zrobienia czegoś innego.
Osoby odkładające sprawy na później działają zwykle według „kodu prokrastynatora”, dla którego charakterystyczne są np. poniższe stwierdzenia:
- Muszę być doskonały
- Wszystko, co robię, powinno iść łatwo i bez wysiłku
- Bezpieczniej jest nic nie robić, niż ryzykować niepowodzeniem
- Jeśli nie jest możliwe zrobienie czegoś dobrze, to nie warto w ogóle tego robić
- Muszę unikać wyzwań
- Jeśli ja odniosę sukces, ktoś inny może czuć się skrzywdzony
- Poczekam, aż znajdę właściwe rozwiązanie
- Jeśli tym razem dobrze sobie poradziłem, zawsze muszę być dobry
- Nie mogę sobie pozwolić na odpuszczenie czegokolwiek lub kiedykolwiek
Prokrastynacja jako mechanizm obronny, wpływ otoczenia i środowiska i psychologiczne korzenie prokrastynacji
Prokrastynacja bywa często nieświadomym mechanizmem obronnym, który służy ochronie przed trudnymi uczuciami czy myślami. Odkładanie zadań na później pozwala uniknąć sytuacji, które mogą wywołać lęk, stres, niepewność lub poczucie niedoskonałości. W krótkiej perspektywie, prokrastynacja dostarcza ulgi i poczucia bezpieczeństwa, ale w dłuższej prowadzi do frustracji i poczucia niezadowolenia z siebie.
Otoczenie pełne rozpraszaczy, takich jak telewizor, smartfon czy media społecznościowe, może znacząco utrudnić koncentrację. Co więcej, jeśli jesteśmy otoczeni przez osoby, które również prokrastynują, może to wzmacniać nasze własne skłonności do odkładania zadań. W takim środowisku łatwiej usprawiedliwić własne zachowanie i przekonać się, że odkładanie zadań jest normą.
Wczesnodziecięce doświadczenia, takie jak rodzaj wychowania czy relacje z opiekunami, mogą znacząco wpłynąć na rozwój prokrastynacji. Dzieci, które dorastały w środowiskach nadmiernie krytycznych czy wymagających, mogą w dorosłości odkładać zadania z obawy przed porażką lub krytyką. Także te, które były chronione przed trudnościami i nie uczyły się radzić sobie z porażkami, mogą unikać wyzwań, odkładając je na później.
Traumy i stresujące doświadczenia mogą prowadzić do ochronnej prokrastynacji. Odkładanie zadań bywa nieświadomym sposobem radzenia sobie z trudnymi emocjami lub unikania sytuacji przypominających o traumie. Długotrwały stres może także obniżać zdolność koncentracji oraz motywację do działania.
Genetyka a prokrastynacja i procesy myślowe
Choć prokrastynacja jest głównie uwarunkowana czynnikami środowiskowymi, pewne badania sugerują istnienie genetycznych predyspozycji do odkładania zadań. Może to być związane z genami wpływającymi na funkcjonowanie układu nagrody w mózgu czy na poziom neuroprzekaźników takich jak dopamina. Warto jednak podkreślić, że genetyka nie determinuje prokrastynacji w sposób bezpośredni, ale może zwiększać podatność na takie zachowania w odpowiednich warunkach środowiskowych.
Prokrastynacja jest ściśle związana z procesami myślowymi. Osoby prokrastynujące mogą doświadczać paraliżu decyzyjnego, gdy muszą wybrać jedno z wielu dostępnych działań. Dodatkowo, skłonność do odkładania może wynikać z nadmiernego analizowania i przeanalizowania sytuacji, co prowadzi do uczucia przytłoczenia i niezdolności do działania.
Prokrastynacja jako objaw głębszych problemów psychicznych
W wielu przypadkach prokrastynacja może być objawem głębszych problemów psychicznych, takich jak lęk, depresja, czy zaburzenia koncentracji. Osoby z depresją mogą mieć trudności z motywacją do działania, podczas gdy osoby z lękiem mogą obawiać się negatywnych konsekwencji podejmowania działań. Dlatego ważne jest, aby nie lekceważyć prokrastynacji i rozpoznawać jej potencjalne źródła.
Najgorzej, osoby z prokrastynacją, czują się również przy realizacji zadań, które nie mają określonego deadline’u. Odwlekają wtedy wykonanie zadania jak najdłużej to możliwe.
Prokrastynacja zazwyczaj ma negatywny wpływ na relacje międzyludzkie oraz wyniki w nauce czy pracy. Na skutek nieustannego przekładania zadań na później, prokrastynator może odczuwać niezadowolenie z siebie i mieć poczucie winy. Zdarza się, że te negatywne emocje prowadzą do rozwoju objawów depresji, takich jak przygnębienie i apatia.
Stany depresyjne mogą być też nie skutkiem, ale przyczyną prokrastynacji. Osoby cierpiące na depresję często mają obniżoną motywację do działania, a także trudności z koncentracją i organizacją czasu, co prowadzi do prokrastynacji, pogłębiającej złe samopoczucie.
Lenistwo w przeciwieństwie do prokrastynacji, charakteryzuje się niechęcią do angażowania się w pracę lub jakąkolwiek produktywną aktywność. Taka postawa jest często spowodowana niskim poziomem ambicji lub obojętnym stosunkiem do obowiązków. Osoba leniwa czerpie przyjemność z bezczynności i na ogół nie odczuwa wyrzutów sumienia związanych z odkładaniem zadań na później.
Na prokrastynację mogą wpływać takie czynniki jak chociażby niskie poczucie własnej wartości, czy zbyt duży natłok zadań, co może wpływać także na nasz stan emocjonalny.
Osoby doświadczające lęku często odczuwają obawy przed porażką, krytyką czy oceną, co prowadzi do unikania zadań. Ponadto, prokrastynacja może prowadzić do wzrostu objawów lękowych i depresyjnych, tworząc negatywny cykl wzajemnego wpływu.
Terapia poznawczo-behawioralna w walce z prokrastynacją
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jedną z najskuteczniejszych metod radzenia sobie z prokrastynacją. Wymaga jednak czasu i wysiłku, a pacjent musi być skłonny do pracy nad sobą. Ten rodzaj terapii skupia się na zmianie niekorzystnych sposobów myślenia i zachowania oraz na budowaniu dobrych nawyków.
Podczas terapii pacjent uczy się, jak identyfikować i zmieniać myśli oraz zachowania prowadzące do prokrastynacji. Z pomocą terapeuty opracowuje też plany działania, które sprzyjają osiąganiu wyznaczonych celów.
Ważne jest ponadto ustalenie, co stoi za skłonnością do odkładania rzeczy na później. W zależności od przyczyny konieczna może być np. praca nad poczuciem własnej wartości, albo oswojeniem lęku przed niepowodzeniem.
Na prokrastynację nie stosuje się leków. Mogą być one jedynie przepisane przez psychiatrę w przypadku wystąpienia depresji, spowodowanej prokrastynacją.
Opracowanie wpisu: Karolina Szylar
