Mózgowe porażenie dziecięce, zwane też chorobą Little’a (od nazwiska Williama Johna Little) jest to zespół drobnych uszkodzeń układu nerwowego, które powodują przede wszystkim zaburzenia czynności ruchowych.

Począwszy od nieznacznych dysfunkcji, na zupełnych ograniczeniach ruchowych kończąc.

Mózgowe porażenie dziecięce występuje z rozpowszechnieniem 2:1000 żywych urodzeń. Najczęściej jest to skutek powikłań okołoporodowych (60%), następnie czynników prenatalnych (20%) i poporodowych (20%). Istnieje też ryzyko, że MPD pojawi się bez przyczyny.

Najczęstszymi zmianami chorobowymi u dzieci z porażeniem mózgowym są porażenia spastyczne, które mogą przejawiać się w uszkodzeniach narządu ruchu: wszystkich czterech kończyn (tetraplegia), wyłącznie dolnych kończyn (paraplegia), jednej kończyny (monoplegia), dwóch kończyn po jednej stronie ciała (hemiplegia) oraz trzech kończyn (tripegia). Rzadziej występują inne zaburzenia koordynacji ruchowej, a także zaburzenia mowy.

Objawy MPD widoczne są już u noworodków.

Najczęściej przybierają postać asymetrii ciała, drgawek, wiotkości mięśni i trudności w połykaniu pokarmów. Kiedy zdrowe dzieci podnoszą już główkę, przewracają się na boki, chwytają rączką zabawki, dzieci z MPD nie podejmują tych form aktywności.

W okresie prenatalnym mózg rozwijającego się płodu może ulec uszkodzeniu m.in. z powodu wad genetycznych, zaburzeń rozwojowych, infekcji wewnątrzmacicznych, zatruć ciążowych, konfliktu serologicznego, poronienia zagrażającego, stosowania niektórych leków przez matkę, nałogów, niedoborów witaminowych, promieni rentgenowskich, niedoborów białka i minerałów oraz w wyniku pozaustrojowego zapłodnienia.
Okres okołoporodowy – najbardziej dynamiczny – niestety także może okazać się niebezpieczny zarówno dla matki, jak i dla dziecka. W tym czasie do głównych przyczyn uszkodzenia mózgu zalicza się wcześniactwo, krwawienia śródczaszkowe u noworodka, wysoki poziom bilirubiny u dziecka, urazy i infekcje okołoporodowe, wczesne odejście wód płodowych, nieprawidłowe ułożenie łożyska, niedotlenienie dziecka oraz nieprawidłowy przebieg porodu.
Po porodzie dziecko musi być stale obserwowane, bo nawet wtedy i później mogą wystąpić powikłania doprowadzające do MPD. Szczególne ryzyko stwarzają: infekcje układu nerwowego, zakrzepy, zatory, niska masa urodzeniowa, wylewy śródczaszkowe, zamartwica, wodogłowie, encefalopatia, gorączka z drgawkami, toksyczne działanie leków, urazy, niski poziom glukozy we krwi, wysoki poziom bilirubiny we krwi, zatrucie i przytopienie noworodka.

Do najczęstszych czynników wywołujących MPD należą:

• wcześniactwo i upośledzenie wzrastania wewnątrzmacicznego – 40-50%
• zamartwica – ok. 10%
• uraz okołoporodowy – 5-10%
• zakażenia: cytomegalia, toksoplazmoza, różyczka, opryszczka i inne – 5-10%
• nieprawidłowości chromosomalne – 5-10 %
• sepsa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, żółtaczka jąder podstawy mózgu, hipoglikemia, leki, alkohol, choroby tarczycy u matki, zakażenia w okresie pourodzeniowym, urazy i inne – 5-10%
• czynniki idiopatyczne – 5-10%

Mózgowe porażenie dziecięce może przyjąć różny poziom nasilenia

Wyróżnia się kilka jej odmian:

• Hemiplegia – a więc porażenie połowiczne – to zaburzenia postawy i ruchów, które dotykają tylko jednej strony ciała dziecka – prawej lub lewej. Hemiplegia objawia się specyficznym, zgięciowym ustawieniem jednej ręki i nogi. Po tej zaburzonej chorobą stronie pojawiają się problemy z czuciem, dotykiem czy odczuwaniem ciężaru.
• Diplegia – porażenie dwustronne – to najczęściej upośledzenia w funkcjonowaniu kończyn dolnych. Ręce pozostaję sprawne, jednak jeżeli czynność wymaga precyzyjnych, dokładnych ruchów (pisanie, rysowanie, szycie), wówczas pojawiają się trudności z koordynacją. Ponieważ jednak choroba dotyka głównie nóg, dzieci z MPD chodzą w sposób charakterystyczny – na palcach, ze skurczonymi do środka kolanami.
• Quadriplegia (porażenie czterokończynowe) – to najcięższa odmiana choroby, obejmująca całe ciało: głowę, tułów oraz kończyny. Dziecko ma wówczas problem z najprostszymi czynnościami – nie może samodzielnie utrzymać głowy i nie potrafi kontrolować mięśni okoruchowych. Nie potrafi kontrolować wzroku. Ponieważ mięśnie języka, gardła i warg są porażone, dzieci z MPD mają również trudności w gryzieniu i połykaniu pokarmu oraz z wykonywaniem ruchów artykulacyjnych. W zależności od nasilenia choroby dzieci z quadriplegią mogą jedynie leżeć, siedzieć lub pełzać.
• Pozapiramidowa postać MPD – występuje dość rzadko, charakteryzuje się mimowolnymi ruchami, dotyka głównie mięśni głowy i twarzy.
• Postać móżdżkowa – od typowych odmian dziecięcego porażenia mózgowego odróżnia ją tzw. drżenie zamiarowe, które polega na drżeniu kończyn przy próbie wykonania jakiegokolwiek ruchu.
• Postaci mieszane – są połączeniem powyższych.

Mózgowemu porażeniu dziecięcemu:

mogą towarzyszyć napady padaczkowe, niepełnosprawność intelektualna lub trudności w nauce, osłabienie słuchu, wady wzroku, zaburzenia mowy i zachowania. Ponadto z uwagi na nieprawidłowe napięcie mięśniowe występują trudności z ssaniem, żuciem i gryzieniem pokarmu. Może stać się to przyczyną niedożywienia. Zatem jeśli istnieją wskazania, dzieci są karmione przez sondę dożołądkową lub – częściej – przez PEG (przezskórna endoskopowa gastrostomia). Powikłaniem MPD mogą być także przykurcze stawów, skoliozy, podwichnięcie bioder i samoistne złamania kości. U niektórych dzieci pojawiają się zaburzenia czucia, a także nadpobudliwość psychoruchowa oraz zaburzenia zachowania i nastroju. Warto zaznaczyć, że nie u wszystkich osób z MPD pojawia się niepełnosprawność intelektualna.

Terapia ma na celu łagodzenie uporczywych dolegliwości, jak spastyczność, spadek napięcia mięśniowego, padaczka i ból.

Celem jest poprawa jakości życia i stymulowanie rozwoju psychofizycznego. U dzieci całkowicie niepełnosprawnych trzeba zapobiegać infekcjom układu oddechowego, odparzeniom, odleżynom, przykurczom, niedożywieniu, wyniszczeniu i zanikom mięśni.

Najczęstsze problemy zdrowotne dzieci z MPD

Zaburzone czynności ruchowe

Możliwie jak najwcześniej należy usprawniać u dziecka umiejętności ruchowe poprzez odtworzenie wzorca ruchowego zgodnie z jego porządkiem rozwoju. Główną rolę odgrywają tutaj kinezyterapeuci, którzy wykonują z dzieckiem odpowiednie ćwiczenia. Najczęściej stosowanymi metodami są: metody Vojty, Bobath, Petö, skafandra kosmicznego oraz hipoterapia. Ćwiczenia prowadzone w wodzie sprzyjają rozluźnianiu mięśni.

Padaczka

Współwystępuje aż u 50-90% dzieci z czterokończynową postacią MPD i u 30-60% dzieci z porażeniem połowiczym, rzadziej z innymi postaciami MPD. Pojawia się zazwyczaj w wieku do 4-5 lat, objawia się napadami zgięciowymi (zespół Westa) i jest bardziej oporna na leczenie. Napady padaczkowe wiążą się ze zwiększonym ryzykiem urazu, hospitalizacją celem ustalenia odpowiedniego leczenia i wzmożonym lękiem u rodziców.

Ból

Przyczyna dolegliwości bólowych u tych dzieci są deformacje układu mięśniowo-szkieletowego i nieprawidłowe napięcie mięśniowe. Ulgę przynoszą leki przeciwbólowe.

Infekcje dróg oddechowych i jamy ustnej

Zespół deformacji szkieletu i zaburzeń napięcia mięśniowego prowadzi także do zwiększonego zalegania śluzu w drogach oddechowych oraz niemożności jego ewakuacji. Sprzyja to częstszym i dłuższym zachorowaniom na infekcje dróg oddechowych. W zapobieganiu i leczeniu skuteczne są leki zmniejszające wydzielanie śluzu. Częste u dzieci z MPD zaburzenia połykania związane są z zarzucaniem treści pokarmowej do dróg oddechowych, czego efektem jest większa zapadalność na zapalenia płuc.

Zaburzona czynność mięśni żwaczy zwiększa podatność zębów na próchnicę i zapalenie dziąseł. Profilaktycznie po każdym karmieniu należy oczyszczać zęby watą nasączoną roztworem solanki, natomiast szczoteczką z wodą lub pastą u dzieci starszych.

Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego

Objawy ze strony przewodu pokarmowego dotyczą 90% dzieci z MPD. Do najbardziej uciążliwych objawów należą: zaburzenia połykania, refluks żołądkowo-przełykowy, dysfagia, zachłystywanie się treścią pokarmową, wymioty, przewlekłe zaparcia stolca. Konsekwencjami tych zaburzeń są niedożywienie, anemizacja, a nawet wyniszczenie. Poprawa stanu odżywienia jest możliwa dzięki wypracowaniu właściwej pozycji karmienia i prawidłowym podaniu posiłków. U niektórych dzieci skuteczne okazuje się jedynie założenie przezskórnej endoskopowej gastrostomii (PEG). Jest to sonda, którą zakłada się przez powłoki brzuszne do żołądka celem podania przez nią odpowiedniego pokarmu. Zastosowanie tej metody umożliwia szybszy przyrost masy ciała i istotnie skraca czas karmienia, który trwał do tej pory od 5-20 godzin dziennie. Do powikłań po założeniu PEG należą głównie nieszczelność wokół stomii i zapalenie skóry.

Leczenie i usprawnianie w mózgowym porażeniu dziecięcym

Obecnie nie ma leczenia przyczynowego mózgowego porażenia dziecięcego, to znaczy nie ma leków o udokumentowanej skuteczności, które mogłyby cofnąć istniejące uszkodzenie i odbudować zdrową tkankę mózgu.

Istnieje natomiast możliwość oddziaływań, dzięki którym dziecko może uzyskać jak najlepszą sprawność w zakresie, na jaki pozwala uszkodzenie mózgu. W praktyce oznacza to, że efekty leczenia zależą nie tylko od wybranej metody rehabilitacji, ale przede wszystkim od stopnia uszkodzenia funkcji mózgu.

Można przedstawić bardzo długą listę stosowanych metod. Istotne jest, aby dziecko było pod systematyczną, wieloprofilową opieką, miało terapię dostosowaną do swoich potrzeb i możliwości, stosowaną długofalowo. Z jednej strony nie należy zaniedbywać terapii, z drugiej jednak nie można dopuszczać do nadmiernego przeciążenia dziecka zbyt dużą ilością pracy.

Dobrze, jeśli ma stałego lekarza, najlepiej pediatrę, lekarza rehabilitacji lub neurologa, który koordynuje terapię i ocenia uzyskane efekty.

W usprawnianiu ruchowym u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym stosuje się różne metody leczenia i rehabilitacji, takie jak metoda NDT-Bobath, metoda nauczania kierowanego wg Petö, metoda rehabilitacji ruchowej wg Voity, zaopatrzenie ortopedyczne (łuski, buty, wózki, siedziska, pionizatory), podawanie toksyny botulinowej, ćwiczenia z użyciem lokomatu i sprzętu armeo, kombinezonów, hydroterapia, hipoterapia, dogoterapia, delfinoterapia i zabiegi operacyjne z zakresu ortopedii.

Niezależnie od stopnia niepełnosprawności, każde dziecko z mózgowym porażeniem dziecięcym jest członkiem swojej rodziny i społeczności, w której żyje.

Jego choroba będzie miała wpływ na codzienność rodziny. Nie można przy tym pominąć potrzeb każdego jej członka. Warto rozsądnie rozplanować obowiązki, skorzystać ze wsparcia odpowiednich placówek, np. przedszkola, ośrodków rehabilitacji. Dziecko będzie potrzebowało swoich bliskich przez kolejne lata, warto więc, aby rodzice czy opiekunowie dbali również o samych siebie, o swoją kondycję psychiczną, fizyczną i zawodową. Przewlekła choroba dziecka i jego niepełnosprawność jest dla rodziny trudnym wyzwaniem, ale jednocześnie potrafi nadać nowy sens życiu jego najbliższych.

Źródła: http://neuropsychologia.org/mozgowe-porazenie-dzieciece

https://parenting.pl/choroba-bez-definicji-dzieciece-porazenie-mozgowe

http://www.medonet.pl/ciaza-i-dziecko/choroby-dzieciece,mozgowe-porazenie-dzieciece,artykul,1636253.html

https://pediatria.mp.pl/choroby/choroby-neurologiczne/141866,mozgowe-porazenie-dzieciece