Co to jest edukacja włączająca?

Naszym punktem wyjścia jest wyjaśnienie, czym tak naprawdę jest edukacja włączająca. Termin ten stosowany jest w pedagogice specjalnej i odnosi się do praktykowania każdej formy nauki w stosunku do uczniów sprawnych i z niepełnosprawnościami w jednej klasie. Ponadto edukacja włączająca stanowi projekt reformy systemu oświatowego, mający na celu zbudować szkołę o wysokiej jakości dla każdego. Tego typu edukację charakteryzują następujące cechy:

• Dostęp do szkoły dla wszystkich uczniów
• Zrównoważone cele kształcenia
• Wspólny program kształcenia
• Elastyczny system wsparcia współpracujących ze sobą specjalistów[1]

Na przestrzeni lat wiele państw widzi potrzebę edukacji włączającej. W zależności od kraju modele edukacji włączającej mogą się różnić. Jeden element powinien być stały i niezmienny, chodzi tutaj o konieczność integracji osób z niepełnosprawnościami z osobami pełnosprawnymi[2].

Dane statystyczne – niepełnosprawność w Państwie Środka

W 2006 roku przeprowadzono badania nad liczbą osób z niepełnosprawnością, z których wynika, że jest ich około 84 milionów, co stanowi ponad 6% całego społeczeństwa. Wśród niepełnosprawnych 44 mln stanowią osoby powyżej 60. roku życia, w tym 52% to mężczyźni, a 48% to kobiety. Na terenach wiejskich żyje zdecydowana większość osób z dotkniętych niepełnosprawnością, bo aż 62 mln[3].

Modele niepełnosprawności

Trzeba tutaj przytoczyć dwa przeważające modele odnoszące się do niepełnosprawności. Mowa tutaj o modelu medycznym i społecznym. Modele te zostały opisane w artykule poświęconym aspektom religijnym a niepełnosprawności w Japonii.

Dla przypomnienia, model medyczny postrzega niepełnosprawność jako chorobę, którą poprzez działania medyczno-psychologiczne powinno się wyleczyć. To lekarze mają kontrolę nad jednostką borykającą się z dysfunkcjami, ona nie ma nic do powiedzenia w kontekście procesu leczenia. Model społeczny, to taki model, w którym najważniejsze jest dostosowanie środowiska do potrzeb osób z niepełnosprawnością.

Przez dostosowanie rozumie się między innymi likwidacja barier architektonicznych i tworzenie dogodnych przestrzeni dla takich osób[4].  Niepełnosprawność jest traktowana podmiotowo, osoba może podejmować decyzję o sobie.

Wiodące wierzenia w Chinach

Aby zrozumieć niepełnosprawność warto również odnieść się do aspektów religijnych. O tym też pisałam w poprzednim materiale. W Chinach nadrzędnymi religiami są: konfucjanizm, taoizm i buddyzm. Niepełnosprawność tak samo jak w Japonii jest postrzegana jako coś złego, wstydliwego, niepożądanego zarówno dla jednostki, jak i bliskiej rodziny.

Wyznawcy buddyzmu w Chinach niepełnosprawność odbierają jako karę za złe uczynki w poprzednim życiu. Buddyści zwracają uwagę na to, że należy im pomóc wieść lepsze życie, by w kolejnym wcieleniu nie borykali się z niepełnosprawnością[5]. Konfucjanizm jest chińskim system filozoficznym oraz etycznym. Jest za tym, aby doskonalić osobowość człowieka. Ponadto postuluje o powrót do przeszłości, o poszanowanie ładu społecznego, w którym każdy człowiek powinien znaleźć swoje miejsce. Osoby z niepełnosprawnością nie widzi jako osoby równe pełnosprawnym.  Traktowani są jako pewnego rodzaju odchylenie od normy, a harmonia w założenia tego systemu religijnego jest szalenie ważna.

Z drugiej strony wyznawcy konfucjanizmu twierdzą, że takim osobom trzeba okazać ciepło i miłość, ponieważ tak jak sprawni są częścią wszechświata. A jak to jest w przypadku taoizmu? W założeniach tego systemu filozoficznego jest napisane, że każda choroba bądź zaburzenie jest zakłóceniem relacji, brakiem harmonii między ludźmi, które w przypadku zdrowego człowieka równoważą się i tworzą spójną całość. Gdy pewną osobę dotyka niepełnosprawność to udaje się do świątyni, aby się pomodlić i znaleźć przyczynę, a co ważniejsze, aby odszukać rozwiązanie dla swojej dysfunkcji[6].

Brak wiedzy równoznaczny z negatywnym podejściem

Nieprzychylne podejście wobec osób z niepełnosprawnością wiąże się z niewystarczającą wiedzą na temat niepełnosprawności. Jeśli nie możemy czegoś wytłumaczyć albo przychodzi nam to z większym trudem to zaczynamy się bać. Skutkuje to tym, że staramy się znaleźć odpowiedź w naszych wierzeniach i tak jest w przypadku niepełnosprawności.

To religia przychodzi z pomocą i odpowiada na nurtujące pytania, więc skoro w dominujących systemach religijnych w chinach niepełnosprawność jest postrzegana negatywnie, to nic dziwnego, że ludzie przejawiają taką postawę w swoich zachowaniach wobec niepełnosprawności. Przykładem takiej postawy jest wiara w to, że padaczka jest konsekwencją spożywania baraniny przez matkę w ciąży, poza tym co dziesiąty badany uważa, że padaczka to pewnego rodzaju szaleństwo.  Dzięki przytoczonemu przykładowi widzimy, że wierzenia są mocno zakorzenione w kulturze chińskiej i są odpowiedzią na wiele zagwozdek.

• niewidome
• niesłyszące i/albo z zaburzeniami mowy
• niedosłyszące
• zaburzenia mowy
• niepełnosprawne intelektualnie
• niepełnosprawne fizyczne
• zaburzone emocjonalnie
• ze złożonymi niepełnosprawnościami
• „inne niepełnosprawności”

Edukacja włączająca w Chinach

Edukację włączająca w Chinach zapoczątkowała w latach 80 ówczesnego wieku Organizacja Narodów Zjednoczonych pod wpływem narastającego międzynarodowego trendu. Głównym założeniem edukacji było wdrożenie systemu edukacyjnego łączącego dzieci z niepełnosprawnością z dziećmi pełnosprawnymi. Pierwszym krokiem podczas wdrażania edukacji włączającej było szkolenie kadry, która będzie pracować z dziećmi potrzebującymi specjalnego podejścia podczas nauki. W 1981 roku w prowincji Heilongjiang utworzono pierwszy ośrodek, w którym szkolono nauczycieli specjalnych[7].

Do 1987 roku liczba szkół specjalnych wzrosła do 458, a liczba klas specjalnych wynosiła 576. Do tych placówek uczęszczało 52876 uczniów, co daje około 1% z 6 miliona dzieci potrzebujących specjalnego kształcenia[8]. Ważną datą w kontekście szkolenia specjalnego jest 1991 rok, kiedy uchwalono ustawę o ochronie osób niepełnosprawnych.

Artykuł 3 tej ustawy brzmi następująco „osoby niepełnosprawne mają prawo do korzystania z takich samych praw jak inni obywatele w sferze politycznej, gospodarczej, kulturalnej i społecznej, w życiu rodzinnym i innych aspektach. Prawa osób niepełnosprawnych jako obywateli oraz ich godność osobista są chronione prawem. Dyskryminacja, obrażanie i naruszanie praw osób niepełnosprawnych jest zabronione”[9]. Kolejną nie mniej ważną datą jest rok 2017. To w tym roku Rada Państwa Chińskiej Republiki zaktualizowała rozporządzenie, które dotyczyło edukacji osób z niepełnosprawnością (zapis ten powstał już w 1997 roku). Ponadto stworzono nowe rozporządzenie, które miało związek z profilaktyką i rehabilitacją osób z niepełnosprawnością. Według wytycznych każdy obywatel ma prawo do ogólnego kształcenia, a dzieci dotknięte niepełnosprawnością mają prawo do kształcenia specjalnego.

Edukacja włączająca w Chinach – stan na dzisiaj

Według danych, w Chinach mieszka ponad 1,44 miliarda ludzi, z czego w 2020 roku pracowało 62 400 pedagogów specjalnych. Jest to więcej niż w roku 2019. W Państwie Środka jest 2192 szkół specjalnych, w których uczy się 144 200 uczniów.

Połowa z nich chodzi na zajęcia do regularnych klas. Z danych statystycznych wynika, że nie wszystkie dzieci, potrzebujące kształcenia specjalnego zostają nim objęte. Jednym z problemów są bariery psychologiczno-społeczne, które do dzisiaj utrudniają funkcjonowanie w pełni osobom z niepełnosprawnościami. Drugą trudnością są kwestie finansowe. Nie każde dziecko sprawne ma dostęp do edukacji, a co dopiero dziecko z niepełnosprawnością. Klasy są przepełnione, liczą aż do 780 uczniów, skutkuje to tym, że nie ma możliwości w tak licznej grupie skupić się na każdym pełnosprawnym uczniu, a co dopiero na uczniach, wymagających więcej uwagi od pedagogów. Diagnoza niepełnosprawności jest kolejnym problemem, z którym należy walczyć. Dzieci bada się pod kontem ilorazu inteligencji. Nie bierze się pod uwagę słabych i mocnych stron, aby dopasować program nauczania pod konkretną osobę[10]. Co więcej, bywa i tak, że taki program w ogóle nie istnieje.

Dodatkowo, brakuje psychologów szkolnych, diagnozujących uczniów. Częstym zjawiskiem jest izolacja takich dzieci od zajęć klasowych. Niezmienne jest proponowanie dzieciom o różnych niepełnosprawnościach stereotypowych zajęć, np. dla niewidomego lekcje masażu a dla niesłyszących zajęcia plastyczne. Klasy oraz szkoły są nieprzystosowane, w budynkach nie ma wind, a klasy są usytuowane najczęściej na piętrach, a nie na parterze.

[1] I. Chrzanowska, G.Szumski, Edukacja włączająca w przedszkolu i szkole, Warszawa, 2019.

[2] H. Grzesiak, od ekskluzji do (nie) pełnej inkluzji. Rozwój kształcenia specjalnego w Chinach w Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej nr 43/2021, Warszawa.

[3] H. Grzesiak, Niepełnosprawność w Chinach, Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej
numer 2/2013

[4] Ibidem

[5] H. Grzesiak, od ekskluzji do (nie) pełnej inkluzji. Rozwój kształcenia specjalnego w Chinach

[6] Ibidem

[7] Wang Y., Guanglun M. (2014), Revisiting the trajectories of special teacher education in China
through policy and practice, International Journal Of Disability, Development & Education, 4(61)

[8] Chen Y. (1996), Making Special Education Compulsory and Inclusive in China, Journal of Education.

[9] Guozhong E. (2006), Inclusion of persons with disabilities in China, Asia Pacific Disability
Rehabilitation Journal, 17(2), https://www.dinf.ne.jp/doc/english/asia/resource/apdrj/
v172006/inclusion-china.html.

[10] Wang Y., Guanglun M. (2014), Revisiting the trajectories of special teacher education in China
through policy and practice, International Journal Of Disability, Development & Education, 4(61)