Igrzyska paralimpijskie – nazwa
Igrzyska paralimpijskie, a nie paraolimpijskie? Tak, to nie jest błąd! W tym roku w języku polskim zastąpiono wyraz „paraolimpiada” i słowa pochodzące od niego terminem „paralimpiada”. Jest to ewidentnie kalka z niektórych języków obcych (np. z angielskiego „paralympic”, czy z francuskiego „paralympique”). Zmianę w języku polskim uwzględnia nowelizacja Ustawy o sporcie z 31 sierpnia 2023 r.
Określenie „paralimpijski” to zbitka przymiotnika „olimpijski” oraz greckiego przedrostka „para” (oznaczającego „równolegle z”, „obok”). Igrzyska paralimpijskie mają być bowiem imprezą równoległą z olimpiadami. Te drugie sięgają czasów starożytnej Grecji, a zostały wskrzeszone w epoce nowożytnej w 1896 r. Termin „paralimpijski” wszedł do użytku po raz pierwszy w czasie olimpiady letniej w Seulu w 1988 r.
Symbolika igrzysk paralimpijskich
Symbolika igrzysk paralimpijskich ewoluowała. Obecne motto Międzynarodowego Komitetu Paralimpijskiego to „Spirit in motion” (po angielsku: Dusza w ruchu).
Na fladze igrzysk przyjętej trzy lata temu widnieją trzy znaki „agito” (z łacińskiego „ruszam się”, „wprawiam w ruch”). „Agito” występują w kolorach czerwonym, zielonym i niebieskim. Pierwotnie na fladze igrzysk paralimpijskich widniało pięć znaków „pa”, przypominających rogaliki i zapożyczonych z flagi państwowej Korei Południowej. Znaki występowały w kolorach symbolizujących pięć kontynentów świata, zapożyczonych z kolei z flagi olimpijskiej.
W marcu 1996 r. przyjęto hymn paralimpijski „Hymn przyszłości” skomponowany przez Thierry’ego Darnisa do słów australijskiego piosenkarza country Graeme’a Connorsa.
Kto wymyślił igrzyska paralimpijskie?
Pomysłodawcą igrzysk paralimpijskich był niemiecki lekarz neurolog Ludwig Gutmann, urodzony w Toszku na Górnym Śląsku, należącym wówczas do Niemiec. Gutmann studiował medycynę we Wrocławiu, Fryburgu i Halle. W 1933 r., po dojściu Hitlera do władzy, jako Żyd stracił pracę we wrocławskim szpitalu. Mógł odtąd leczyć tylko pacjentów pochodzenia żydowskiego. W 1939 r. wyemigrował z rodziną do Portugalii, gdzie miał diagnozować samego dyktatora Antonia Salazara. Wdzięczny rząd niemiecki udzielił mu w drodze wyjątku zgody na przeprowadzkę do Wielkiej Brytanii. Tu początkowo nie pozwalano mu na wykonywanie zawodu ze względu na niemieckie obywatelstwo. Zajął się pracą naukową.
W 1944 r. powierzono mu klinikę neurochirurgii w Stoke Mandeville w hrabstwie Buckingham. Stworzył w niej oddział paraplegików – inwalidów wojennych z urazem rdzenia kręgowego. Z myślą o nich opracował nowatorskie metody rehabilitacji poprzez uprawianie sportu. 28 lipca 1948 r. zorganizował w Stoke Mandeville zawody dla niepełnosprawnych weteranów wojennych w strzelaniu z łuku. Właśnie w tym samym roku otwierano igrzyska olimpijskie w Londynie. Za swoje zasługi Gutmann otrzymał po latach tytuł szlachecki z rąk brytyjskiej królowej Elżbiety II.
Igrzyska paralimpijskie – trochę statystyki
Pierwsze letnie igrzyska paralimpijskie odbyły się w Rzymie w 1960 r. Pierwsza zimowa paralimpiada miała miejsce w Örnsköldsvik w Szwecji w 1976 r. Na igrzyskach w Rzymie wystartowało około 400 sportowców z 23 krajów. Najwięcej medali (bo aż 80) zdobyli gospodarze.
Dopiero od letniej olimpiady w Seulu w 1988 r. oraz od zimowej w Albertville w 1992 r. paralimpiady odbywają się zawsze na tych samych obiektach, co igrzyska olimpijskie. Zazwyczaj na kilka tygodni po olimpiadzie.
Polscy paralimpijczycy wzięli udział po raz pierwszy w igrzyskach letnich w Heidelbergu w 1972 r., gdzie zajęli szóste miejsce pod względem ilości zdobytych medali. W zimowej paraolimpiadzie wystartowali po raz pierwszy w 1976 r., w Örnsköldsvik w Szwecji.
22 września 1989 r. powstał Międzynarodowy Komitet Paralimpijski, którego członków wybierają komitety olimpijskie w poszczególnych krajach członkowskich oraz organizacje regionalne, takie jak Międzynarodowe Organizacje Sportów dla Niepełnosprawnych. Siedziba MKP mieści się w niemieckim Bonn.
Paralimpijskie dyscypliny sportowe
Na igrzyskach paralimpijskich rozgrywa się łącznie 28 dyscyplin sportowych: 22 letnie i 6 zimowych. Większość z nich zapożyczono z dyscyplin olimpijskich i zaadoptowana dla potrzeb paralimpijczyków. Spośród nich dwie (oraz konkurencje rozgrywane na wózkach) nie mają odpowiednika w dyscyplinach olimpijskich. Mam na myśli boccę i goalball. Tę pierwszą zapożyczono z tradycyjnej włoskiej gry w bule. Goalball jest grą zespołową, pomyślaną pierwotnie jako forma rehabilitacji i dedykowaną dla zawodników z dysfunkcją wzroku.
Kategorie paralimpijczyków
Paralimpijczycy z określoną kategorią niepełnosprawności nie mogą uczestniczyć we wszystkich konkurencjach. Dlatego Międzynarodowy Komitet Paralimpijski ustalił 6 kategorii niepełnosprawności (wszystkie odnoszą się zarówno do igrzysk letnich, jak i zimowych):
- paralimpijczycy po amputacji – częściowej lub całkowitej – co najmniej jednej kończyny,
- zawodnicy z porażeniem mózgowym i pokrewnymi defektami,
- sportowcy na wózkach, np. z urazami rdzenia kręgowego,
- niewidomi i niedowidzący,
- sportowcy z niepełnosprawnością intelektualną (tylko wyjątkowo, ponieważ Igrzyska Paralimpijskie dedykowane są przede wszystkim dla zawodników z niepełnosprawnością fizyczną),
- „inni”, czyli paralimpijczycy z niepełnosprawnością fizyczną, ale tacy, którzy nie znaleźli się w żadnej z powyższych kategorii.
Ponadto odbywają się oddzielne Igrzyska olimpijskie niesłyszących (ang. Deaflympics): letnie od igrzysk niesłyszących w Paryżu w 1924 r., zimowe od igrzysk w Seefeld w Austrii w 1949 r. Jest to całkiem odrębna od paralimpiad impreza sportowa, z odrębną historią, symboliką, klasyfikacjami i listą konkurencji.
Paralimpijczycy na olimpiadach
Sportowcy z niepełnosprawnością pojawiali się i pojawiają nadal na olimpiadach. Odznaczają się często ponadprzeciętnymi, w porównaniu z osobami nieuprawiającymi sportu, możliwościami i kondycją fizyczną. Mogą skutecznie rywalizować z pełnosprawnymi zawodnikami. Oto ich przykłady:
- George Eyser – amerykański gimnastyk z protezą w nodze, który jako pierwszy niepełnosprawny zawodnik wziął udział w olimpiadzie w 1904 r. w Saint Louis;
- Lis Hartel – duńska jeździec chorująca na polio, która zdobyła srebrny medal w zawodach jeździeckich na olimpiadzie w 1952 r. w Helsinkach;
- Natalia Partyka – polska tenisistka stołowa pozbawiona od urodzenia prawego przedramienia, uczestniczka igrzysk olimpijskich w Pekinie w 2008 r. i Londynie w 2012 r.;
- Oscar Pistorius – biegacz z Republiki Południowej Afryki, z protezami w obu nogach, który dotarł do półfinału olimpiady w Londynie w 2012 r., startując w biegu na 400 m.
Najbliższe letnie igrzyska paralimpijskie odbędą się w przyszłym roku w Paryżu, a zimowe – w Milano Cortina w 2026 r.
Opracowanie wpisu w ramach odbywanego Stażu: Rampowicz Marek
Opracowano na podstawie:
https://www.dauerman.com.pl/de/publikacje/paralimpijski-czy-para-o-limpijski-zmiana-ustawy-o-sporcie
