Z dzisiejszego wpisu dowiemy się, między innymi, jakie są rodzaje i jakie mogą być skutki prokrastynacji.

Prokrastynacja snu

Zjawisko odwetowej prokrastynacji snu polega na tym, że ludzie bardzo zajęci w ciągu dnia opóźniają moment pójścia spać – po to, aby poczuć choć trochę kontroli nad własnym czasem.

Późne kładzenie się spać oczywiście nie musi być oznaką odwetowej prokrastynacji snu. Ważne są w tym przypadku trzy kluczowe cechy:

• opóźnienie pójścia spać musi zmniejszyć całkowity czas snu danej osoby w ciągu nocy (tzn. osoba tak nie „odsypia” rano),
• nie wynika z żadnego innego powodu (na przykład choroby zakłócającej sen, hałasu uniemożliwiającego zaśnięcie),
• osoby podejmujące takie zachowanie są w pełni świadome, że może to prowadzić do negatywnych konsekwencji (np. zmęczenia następnego dnia), ale i tak decydują się na takie zachowanie.

Dla niektórych osób te godziny odzyskane dzięki odłożeniu snu na później mogą być jedynym czasem, w którym mogą skupić się na rozrywkach i przyjemnościach.

W tym wypadku powodem może być brak balansu w harmonogramie dnia – a przede wszystkim brak zaplanowanego czasu na relaks i przyjemności.

Pamiętaj, że jeżeli podejrzewasz, że Twoja prokrastynacja może być objawem zaburzenia (np. ADHD, depresji, zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego), to najlepszym sposobem będzie zgłoszenie się do specjalisty zdrowia psychicznego.

Rodzaje prokrastynacji

Psychologia wyróżnia dwa rodzaje tego zjawiska. Pierwszy rodzaj to prokrastynacja ogólna (codzienna), czyli tendencja do odkładania zadań na później. Prokrastynacja akademicka dotyczy spraw związanych z nauką. Przyznaje się do niej od 70 do 90 procent studentów.

Prokrastynacja może także wpływać na podejmowanie ryzykownych zachowań, takich jak hazard czy też nadużywanie alkoholu.

Strach jest nie tylko potencjalną przyczyną prokrastynacji, ale także jej potencjalną konsekwencją, co oznacza, że prokrastynacja może utrwalać i pogłębiać istniejące lęki, a także tworzyć nowe.

Najprostszym przykładem takiego cyklu jest sytuacja, w której ktoś boi się źle wykonać zadanie, więc odkłada je na później – co oznacza, że gdy już się za nie zabierze, musi spieszyć się, aby ukończyć je w wyznaczonym terminie – co natomiast prowadzi do gorszego wykonania zadania.

Taka pętla wzmacnia przyszły lęk o ponowne wykonanie zadania w sposób, który nie spełnia oczekiwań.

Są również osoby, które najlepiej pracują z terminem nad głową. Perspektywa konsekwencji, jakie mogą nas spotkać, sprawia, że wykonujemy zadania efektywniej i lepiej. Wówczas odkładamy wszystko na później, ale realizacja jest prawidłowa, a my mamy większą motywację – napędzają nas towarzyszące deadline’om emocje.

Prokrastynatorzy dobrze planują zadania

Przypuszcza się, że ludzie podświadomie dążą do spowolnienia szybkości życia, dlatego odkładają ważne sprawy na później. Przejście w tryb „slow” pomaga skoncentrować się na sprawach najważniejszych.

prokrastynatorzy potrafią znakomicie zaplanować sekwencję zadań prowadzących do celu. Problem w tym, że później irracjonalnie zwlekają z podjęciem działania. Odroczenie to powstaje ze względu na unikanie realizacji intencji – jest to luka między intencją a działaniem.

Prokrastynacja to nie tylko problem, ma ona także pozytywne aspekty. John Perry (2012) sformułował pojęcie prokrastynacji ustrukturyzowanej – ten rodzaj prokrastynacji prowadzi do aktywnej realizacji innych celów niż te zakładane pierwotnie.

Oznacza to, że co prawda główny cel będzie odroczony, ale w międzyczasie zrealizowanych zostanie wiele innych działań, które zapewne pozostałyby nieskończone. Okazuje się także, że nawet jeśli prokrastynatorowi nie uda się zrealizować zadania w planowanym terminie bo w międzyczasie zajmował się działaniami pobocznymi, to finalnie zadanie główne i tak zostanie wykonane. Pozwala to na utrzymanie dobrego wizerunku siebie i, co za tym idzie, dobrego samopoczucia (nie dałem rady zrobić tego na czas, bo było mnóstwo nieoczekiwanych przeciwności, ale mimo to poradziłem sobie ze wszystkim). Angela Chu i Jin Choi (2005) wyróżnili prokrastynację pasywną – związaną z porzucaniem działań i aktywną, pozwalającą na mobilizację wszystkich zasobów w celu ukończenia zadania w ostatniej chwili. Prokrastynacja aktywna w niezwykły sposób pobudza kreatywność i stanowi impuls do poszukiwania wielu niestandardowych rozwiązań pozwalających na dokończenie pracy mimo uprzedniego zwlekania. Uruchamia też niezwykle silną motywację i determinację.

Przyczyny prokrastynacji

Zmęczenie decyzyjne
Jeżeli stale musisz podejmować decyzje, w pewnym momencie mogą zacząć cię odstręczać nawet te bardzo niewielkie wybory. Taka osoba, stojąc w sklepie może zniechęcić się do zakupu, jeśli będzie musiała wybrać między 2 rzeczami i w efekcie całkowicie zrezygnuje.

Trudności z planowaniem i układaniem listy kolejnych kroków
Na poziomie neurokognitywnym niektórzy ludzie nie są dobrzy w planowaniu procesów składających się z wielu kroków. Ta trudność jest szczególnie widoczna u osób z ADHD, ale istnieje wiele osób bez ADHD z wysokim ilorazem inteligencji, dla których podzielenie zadania na mniejsze kroki jest sporym problemem.

Prokrastynacja w związku
Prokrastynacja często powoduje stres w związku, zwłaszcza gdy życie pary jest już ustabilizowane, podejmują oni razem życiowe decyzje i polegają na sobie w kwestiach obowiązków takich jak płacenie rachunków. Jeśli jedna ze stron ma tendencję do prokrastynacji, w związku wystąpić może przeciąganie liny, a co za tym idzie dużo zrzędzenia, żalu, stresu i poczucia braku wsparcia w wykonywaniu zadań. Im więcej presji odczuje osoba, która odkłada różne rzeczy na później, tym bardziej może opierać się i odmawiać zrobienia tego, o co jest proszona. Osoba prokrastynująca może czuć też strach przed intymnością. Budzi się obawa przed tym, że inni na tyle zbliżą się do samego prokrastynatora lub jego życia, że od razu zauważą jego wady i popełniane błędy.

Prokrastynacja spowodowana depresją
Kiedy ludzie mają depresję, zwykle odkładają wszystkie rodzaje zadań: proste i trudne, przyjemne i nużące. Doświadczają często nawracających, nękających ich myśli o negatywnym zabarwieniu i tracą wiarę w swoją zdolność do bycia osobami, na których można polegać: dobrymi przyjaciółmi, partnerami, współpracownikami itd.

Prokrastynacja spowodowana lękiem
Jeśli ludzie odkładają na później jakieś zadanie z powodu negatywnych emocji, przyczyna może leżeć w lęku/zaburzeniach lękowych. Nawet jeśli powierzchowną przyczyną, dla której ktoś nie chce wykonać zadania, jest to, że jest ono nudne, „nudny” często oznacza w tym przypadku trudny. Inną przyczyną może być rodzaj lęku związany z obawą przed tym, czy osiągniemy wystarczająco dobre wyniki. Osoba, która doświadcza takiego lęku, często przyjmuje perfekcjonistyczne podejście do zadania, co sprawia, że czynność do wykonania staje się większym wyzwaniem, niż to konieczne.

Kombinacja różnych przyczyn
Na prokrastynację często wpływa więcej czynników niż jeden. Mogą pojawiać się tutaj elementy nawyku takie jak rozpoczęcie pisania raportu do pracy dopiero trzy dni przed terminem. To nie musi być nic złego, jeśli w twoim przypadku to dobrze działa.

Percepcja czasu

Badania Tu i Soman z 2014 roku wskazują, że ludzie podejmują się zadań wcześniej, gdy wierzą, że jest ono elementem ich teraźniejszości. Uczestnikom w pierwszej grupie przydzielono zadanie 24 kwietnia, dając pięć dni na wykonanie. Drugiej grupie zadanie przydzielono 28 kwietnia i również dano pięć dni na wykonanie, a więc termin zakończenia pracy wypadał już w maju. Badani w pierwszej badanej grupie mieli wrażenie, że zadanie jest elementem ich teraźniejszości, a w drugiej, że skoro badanie zaczyna się maju, to należy ono do przyszłości.

Warto planować pracę tak, aby mogła ona być postrzegana jako element teraźniejszości, np. termin zakończenia pracy wypadał w bieżącym miesiącu, a dłuższego zadania – w bieżącym roku (lepszy termin to grudzień 2018 niż marzec 2019), bowiem badania Tu i Soman przekonują, że ludzie kategoryzują czas latami.

Inny trik sprawiał, że badani zabierali się do pracy nawet cztery razy wcześniej. Badania Lewis i Oyserman z 2015 roku przekonują, że myślenie o zbliżających się celach w kategorii dni zamiast miesięcy czy lat sprzyja podejmowaniu działania. Podejmowaniu aktywności sprzyja też liczenie miesięcy zamiast lat. Ludzie mogą myśleć o oszczędzaniu na emeryturę w kategorii odkładania przez okres 30 lat lub w kategorii 10 950 dni, ale ten drugi sposób – myślenie za pomocą dni – jest zdecydowanie silniejszym motywatorem do działania.

Efekt Parkinsona i zmęczenie

Efekt Parkinsona polega na tym, że dana czynność zajmuje nam dokładnie tyle czasu, ile sami na nią przeznaczymy. Np. dobre CV możesz napisać zarówno w 45 minut, jak i w 3 godziny — a im więcej będziesz miał czasu, tym bardziej możliwe, że dopadnie Cię prokrastynacja. Weź to pod uwagę, gdy znów będziesz planował swoją pracę. Bądź jednak realistą i dopasuj ramy czasowe do swoich umiejętności — w przeciwnym razie jakość Twojej pracy będzie zbyt niska.

Następną przyczyną prokrastynacji jest zmęczenie. Niewystarczająca ilość snu, zła dieta, stosowanie używek, zbyt mała aktywność fizyczna. Pracownik może nie być nawet świadomy, że przyczyn prokrastynacji powinien upatrywać właśnie w tej sferze. Odwlekanie zadań usprawiedliwia wtedy tym, że jest za bardzo zmęczony.

Prokrastynacja w pracy

Negatywne skutki prokrastynacji dotykają także pracodawcę. Obniża ona bowiem produktywność zespołu: pracownicy spędzają dużą część swojego dnia na marnowaniu czasu i często spieszą się z wykonaniem zadań tuż przed terminami, co może prowadzić do zaniżenia wyników pracy. Co więcej, ponieważ prokrastynacja może sprawić, że ludzie będą bardziej sfrustrowani i zestresowani, może również spowodować, że zechcą odejść z firmy. A gdy zwlekanie z podejmowaniem decyzji doświadczy osoby na stanowiskach kierowniczych, niedaleko już stąd do paraliżu organizacji. Spowolniony rozwój osobisty i większa prokrastynacja w przyszłości

Niemal każda sfera życia zawodowego wymaga ciągłej nauki, doskonalenia, zdobywania nowych umiejętność. Jeśli na przykład programista nie będzie rozwijał swoich kompetencji, w pewnym momencie grozi mu stagnacja, a część wiedzy, którą dotychczas zdobył, okaże się nieaktualna lub nieprzydatna.

Ze względu na swoja naturę błędnego koła prokrastynacja na różne sposoby zwiększa prawdopodobieństwo przyszłej prokrastynacji. Osoba wpada wówczas w samonapędzające się cykle. Gdy na przykład ktoś wielokrotnie odkłada wykonanie zadania z powodu niepokoju, po pewnym czasie będzie bardziej niespokojny, jeśli chodzi o radzenie sobie z nim, co może zwiększyć prawdopodobieństwo, że w przyszłości ponownie odłoży wykonanie zadania.

Nawyki bardzo się lubią. Przypisz nowy nawyk do starego. Na przykład: Codziennie wieczorem czytasz przez 15 minut. Po czytaniu układasz plan zadań na następny dzień. Jeden nawyk pociąga za sobą drugi. Stają się nierozłączne. W ten sposób zapewniasz sobie poczucie bezpieczeństwa i świadomość, że wiesz co masz zrobić. Panujesz nad chaosem.

Należy pamiętać, aby nie karać się za niewykonane zadanie. Nie można wzbudzać w sobie poczucia winy, ale próbować dalej.

Opracowanie wpisu: Karolina Szylar

Sprawdź również: