Katarzyna Rutkowska z Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży w Poznaniu w czasie szkolenia specjalizacyjnego z dziedziny psychiatrii dzieci i młodzieży.

Co oznacza termin zaburzenia jedzenia?

Terminem zaburzeń odżywiania określamy jednostki chorobowe charakteryzujące się problemami z łaknienia na podłożu psychicznym. Najbardziej znane to anorexia, czyli jadłowstręt psychiczny i bulimia, ale również inne zaburzenia jedzenia, o mniej charakterystycznym przebiegu.

Jak często zaburzenia jedzenia pojawiają się wśród dzieci?

Niektóre źródła podają, że ok. 1 % nastolatków cierpi na zaburzenia odżywiania, które zostały zdiagnozowane i leczone, natomiast u znacznie większej części pozostały nierozpoznane. Wiek jest z pewnością czynnikiem mającym duży wpływ na występowanie konkretnego rodzaju zaburzenia jedzenia.

Anorexia, czyli jadłowstręt najczęściej dotyczy dorastających nastolatek, w ogromnej większości dziewczynek, których ciało zaczyna się zmieniać. Istnieją oczywiście wyjątki, pamiętam z naszego oddziału wyniszczone chorobą pacjentki mające 9, czy 10 lat. Wówczas rokowanie dotyczące pełnego wyleczenia jest gorsze niż w przypadku starszych dziewczynek.

Jakie sygnały daje dziecko, gdy ma problemy z jedzeniem i na co należy zwrócić uwagę, aby ich nie przeoczyć?

Niestety często początkiem zaburzeń odżywiania są sygnały, które paradoksalnie mogą ucieszyć niejednego rodzica, np. wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych, ograniczenie spożywania słodyczy, czy wzmożona aktywność fizyczna.

Pacjentki i ich rodziny często retrospektywnie przyznają, że na początku, wprowadzone zmiany były bardzo korzystne, ale niestety w pewnym momencie wymknęły się spod kontroli. Zmianie ulega nie tylko ciągle spadająca masa ciała, ale również zachowanie dziecka. Pojawia się drażliwość, silna samodyscyplina, wycofanie z kontaktów społecznych.

Jak objawia się anoreksja i jaki jest przebieg choroby?

W poprzednim pytaniu opisałam nieco początek choroby. Kiedy zmieniająca się figura, spadająca masa ciała i wyniszczenie dziecka, zaczynają być widoczne dla otoczenia następuje często bardzo trudny moment konfrontacji.

Osoba chora najczęściej nie rozumie, dlaczego rodzice, nauczyciele, koleżanki zaczynają wypytywać o jej stan zdrowia, kontrolować ilość przyjmowanego jedzenia, czym powodują jej silną złość

Obraz ciała na tym etapie najczęściej jest już tak zaburzony, że wypowiadane zdania „jesteś już bardzo szczupła”, „musisz więcej jeść” w żaden sposób nie działają, zwiększając jedynie przepaść pomiędzy chorą a osobami z jej otoczenia, co często prowokuje do odcięcia się od bliskich.

Niekiedy pacjentki zdają sobie sprawę, że sytuacja wymknęła im się spod kontroli, potrzebują pomocy, ale najczęściej muszą toczyć wtedy wewnętrzną walkę z chorobą, która podpowiada, że nadal są zbyt grube i funduje ogromne wyrzuty sumienia po najmniejszym nawet posiłku.

Jak pomóc dziecku chorującemu na anoreksję?

Postępowanie zależy od stadium choroby. W swojej pracy spotykam się głównie z pacjentami na zaawansowanym etapie zaburzenia. Na początku leczenia często potrzebna jest konsultacja lub hospitalizacja gastroenterologiczna, mająca na celu szybkie powstrzymanie postępującego fizycznego wyniszczenia organizmu. Kolejnym etapem jest leczenie psychiatryczne i działanie terapeutyczne.

W leczeniu pacjentów z zaburzeniami odżywiania kluczową rolę odgrywa stawianie granic, co często spotyka się z dużym niezadowoleniem chorej. Bardzo istotne jest, aby w swoich działaniach otoczenie dziecka dawało jednolite komunikaty, z czym często trudno pogodzić się zatroskanym rodzicom.

Pacjentki niemal w 100% podejmują negocjacje dotyczące ilości, jakości, kaloryczności spożywanych posiłków, deklarując przy tym, że „to już ostatnie ustępstwo na jakie opiekunowie powinni się zgodzić”. Niestety mechanizm działania anoreksji jest na tyle silny, że „zmusza” dziewczynkę, aby nie rezygnowała z tej walki.

Pozycja rodziców jest szczególnie wymagająca, ponieważ aby pomóc dziecku, muszą oni działać niejako wbrew jego woli, czym często narażają się na szantaż emocjonalny, konflikty. Wymienione zachowania nie wynikają jednak ze złej woli dziecka, a z mechanizmu anoreksji, która może w pewnym sensie „zawładnąć” chorym i nie pozwala mu postępować inaczej.

Jak rozmawiać z dzieckiem chorującym na anoreksję?

Podczas rozmów z pacjentkami cierpiącymi na zaburzenia odżywiania bardzo ważna jest konsekwencja i unikanie „negocjowania”. Istotne jest również poświęcenie uwagi innym tematom, które dotycząc konkretnego pacjenta, aby nie patrzeć na niego tylko przez pryzmat jedzenia. Myślenie pacjentek z anoreksją jest na pewnym etapie poświęcone tylko i wyłączenie jedzeniu, więc dobrze jest próbować je „wybić” z tego tematu, jeśli mamy ku temu sposobność.

Rodzice, niekiedy w dobrej wierze, używają zwrotów, które dla dziewczynki z anoreksją brzmią jak obelga lub wywołują przerażenie. Należy do nich np.:

• wreszcie zdrowo wyglądasz
• ładnie ci się buzia zaokrągliła
• cieszę się, że zjadłaś
• poczęstuj się, upiekłam twoje ulubione ciasto

Niekiedy jedna taka niefortunna wypowiedz może znacznie pogorszyć stan psychiczny i spowolnić proces zdrowienia.   

W kontakcie z chorymi na anoreksję znaczenie mają nie tylko słowa, ale i pewne zależności, które nie dla wszystkich są jasne. Jako przykład mogę podać obawę jednej z pacjentek, że lekarka ją lecząca rywalizuje z nią na „bycie chudym”, ponieważ jest osobą o szczupłej budowie ciała.

Kwestia porównywania swojej wagi i postury do innych osób jest bardzo napędzająca dla pacjentek, stąd często na tym podłożu rodzą się między nimi konflikty i domaganie się bardziej surowego kontrolowania współpacjentek.

Reasumując, jeżeli chcemy nawiązać kontakt z osobą cierpiącą na zaburzenia odżywania, nie możemy krytykować czy negować jej punktu widzenia, powtarzanie, że ktoś jest chudy i musi przytyć, nie przekona pacjentki, aby zobaczyła siebie inaczej. Proces ten jest znacznie bardziej złożony i długotrwały.

Czym jest bulimia i jakie ma podłoże?

Bulimia to zaburzenie odżywiania charakteryzujące się epizodami objadania się, po których następują tzw. zachowania kompensacyjne-najczęściej wymioty, stosowanie środków przeczyszczających, wykonywanie lewatyw. Podłoże tej choroby jest trudne do jednoznacznego określenia, każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie i wielowątkowo.

Na rozwój bulimii znaczący wpływ może mieć:

• negatywne postrzeganie własnej osoby
• brak akceptacji ze strony otoczenia
• przewlekły stres
• czy zaburzone relacje rodzinne.

Jak się objawia bulimia i na co należy zwrócić uwagę, aby jej nie przeoczyć?

Bulimia jest bardzo niebezpieczna, ponieważ może przez długi czas pozostawać w ukryciu przed otoczeniem cierpiącej osoby. Osoby cierpiące na to zaburzenie bardzo często tworzą plan dnia czy tygodnia, mając na uwadze przede wszystkim potrzebę poczucia ulgi, którą mogą uzyskać jedynie przez objadanie się. Doprowadza to do wycofania z aktywności, rozluźnienia relacji, ponieważ jedyne, na czym chorująca osoba jest w stanie się skupić, to rozmyślanie o jedzeniu przygotowywanie się do napadowego spożywania ogromnych ilości pożywienia.

Jak pomóc dziecku chorującemu na bulimię?

Kiedy już wiemy, że ktoś z najbliższego otoczenia choruje na bulimię, bardzo ważne jest zapewnienie psychoterapii, najczęściej w nurcie poznawczo-behawioralnym, aby na początku pracować nad ukształtowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych.

Trzeba mieć również na uwadze wysokie ryzyko istnienia objawów współistniejących, np.:

• myśli samobójczych
• samookaleczania się
• symptomów rozwijającej się depresji

Jakie są konsekwencje zdrowotne anoreksji i bulimii?

Somatyczne konsekwencje zaburzeń odżywiania są zależne od stadium zaawansowania choroby.

W przebiegu anoreksji często obserwujemy:

• ogólne wyniszczenie organizmu
• zatrzymanie miesiączki
• obrzęki, zmiany hormonalne
• bradykardię.

U osób chorujących na bulimię częściej zaobserwujemy:

• zniszczone szkliwo zębów
• refluks żołądkowo-przełykowy
• rozciągnięcie żołądka.

Czy są jeszcze inne zaburzenia jedzenia, na które chorują dzieci? Jeśli tak to jakie?

W grupie pacjentów nastoletnich przeważają opisane powyżej anoreksja i bulimia, ale może też wystąpić rzadziej obserwowana ortoreksja

Ortoreksja – czyli obsesja na punkcie zdrowego odżywiania.

W młodszych grupach wiekowych możemy zauważyć selektywne zaburzenia odżywiania, polegające na kategorycznym odmawianiu spożywania produktu o określonym smaku lub zapachu. Często zachowanie to jest związane z przebytym wcześniej traumatycznym przeżyciem, np. zakrztuszenie się podczas jedzenia danego produktu.

Jakie czynniki pogłębiają problemy z jedzeniem?

Nie ma jednego modelu powstawania zaburzeń odżywiania, ale z pewnością kłopoty rodzinne grają ogromną rolę w ich rozwoju.  Czasem choroba pełni funkcję „przywołania” rodziców, którzy żyją w konflikcie, osobno. Niekiedy na pierwszy plan wysuwa się kwestia kontroli.

Jeżeli sytuacja życiowa dziecka jest bardzo niestabilna, nie może odwołać się do czegokolwiek, co jest pewne, jedyną rzeczą jaką może w swoim życiu kontrolować jest jedzenie.

Zauważalną cechą wspólną wielu pacjentek jest:

• perfekcjonizm
• trudność z pogodzeniem się z jakąkolwiek porażką
• dążenie do ideału.

Na anoreksję często chorują dziewczynki, z którymi „nigdy nie było problemów”, najlepiej się uczyły, były aktywne, lubiane.

Jak zaburzenia jedzenia wpływają na relacje dziecka z rówieśnikami, bliskimi?

Niestety relacje są obszarem, który często bardzo cierpi podczas rozwoju zaburzeń odżywiania. Pacjentki skupione są większość dnia na planowaniu posiłków lub pochłonięte lękiem przed nadchodzącą porą jedzenia co dyktuje im zmiany w dotychczasowym planie.

Jedna z moich pacjentek przez całe miesiące rezygnowała ze spotkań z przyjaciółkami, z obawy, że zaproszą ją na pizzę lub lody, co wcześniej miały w zwyczaju Relacje rodzinne również często się psują, ponieważ rodzice jako pierwsi stają się „strażnikami” spożywanych posiłków i próbują pokrzyżować plany dotyczące odchudzania, co budzi ogromną niechęć i wrogość ze strony pacjentki, a raczej jej zniewolonej przez chorobę części.

W jakich placówkach można leczyć zaburzenia jedzenia?

W zależności od stadium zaawansowania zaburzeń odżywiania możemy je leczyć na oddziałach zamkniętych lub korzystając z ambulatoryjnej opieki psychiatry i psychoterapeuty.

Czy z zaburzeń jedzenia można się wyleczyć?

Tak, na pewno można je pokonać, ale nigdy nie należy lekceważyć ryzyka ich powrotu.

Jak wspierać dziecko chorujące na zaburzenia jedzenia?

Nie potrafię udzielić jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie, ponieważ każdy pacjent oraz jego historia jest odmienna. Rozwinięte zaburzenia odżywiania pełnią w jego życiu inną funkcję. Wspieranie leczącej się osoby jest dla najbliższych bardzo dużym wyzwaniem, ponieważ to oni najczęściej muszą „pomieścić” złość i frustrację podczas trudnej walki z zaburzeniem.

lek. Katarzyna Rutkowska

Wywiad przeprowadziła Katarzyna Liszcz – asystentka redaktora Portalu Rampa (wywiad zrealizowany w ramach stażu )

.

.

Polecamy: