Temat ten jest trudny i bardzo niejednoznaczny. Spośród oficjalnej liczby 3 milionów osób z niepełnosprawnościami, nie pracuje aż 2,5 miliona. Powody tego są różne o czym więcej w tekście pisze Rampowiczka – Agnieszka Sobecka.
Społeczne stereotypy
„Ci niepełnosprawni to mają super, tyle przywilejów w pracy!!!!”
„ Rodzice niepełnosprawnych to mają dobrze. Nie muszą pracować i jeszcze dostają na dziecko za darmo 2119 złotych”
Te powyższe bzdury słyszą osoby z niepełnosprawnościami i ich rodziny od lat, codziennie, niezmiennie poniżani przez ludzi, którzy nie mają pojęcia o ich codzienności…
Dlatego w tym tekście zapraszam do przyjrzenia się bliżej tym „super” przywilejom, które mają rzekomo osoby z niepełnosprawnościami. A także problematyce zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami.
Osoby z niepełnosprawnościami w Polsce
W Polsce osób ze stwierdzoną niepełnosprawnością jest około 3 milionów, w rzeczywistości ta liczba sięga 7 milionów. Z tego około 2,5 miliona nie jest zatrudniona. To dane z lutego 2022, podane przez NIK.
Dane z 2021 roku wskazują, że zatrudnienie znalazło zaledwie 28,3% osób z niepełnosprawnościami.
Dlaczego tak mało OzN w Polsce jest zatrudnionych?
Można wyróżnić co najmniej kilka przyczyn , z powodu których, tak mało osób z niepełnosprawnościami nie ma zatrudnienia:
● ograniczenia związane ze stanem zdrowia i niepełnosprawnością;
● niskie kompetencje i wykształcenie;
● wiek, osób starszych pracodawcy nie chcą zatrudniać;
● bariery transportowe oraz te w przestrzeni publicznej;
● stereotypy;
● praca się nie opłaca ze względu na obawy utraty świadczeń;
Blokady ze strony pracodawców…
Jak pokazuje cytowany przeze mnie raport NIK pracodawcy nie zachowują się w porządku jeśli chodzi o zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Do głównych nieprawidłowości można zaliczyć:
● niechętne zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami, szczególnie starszych, pomimo korzyści płynących z ich zatrudniania;
● zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami na czas uzyskiwania z tego tytułu dofinansowań i zwalnianie po zakończeniu okresu zatrudnienia, jak i pozyskiwanie do pracy kolejnych osób skierowanych przez urząd pracy bądź organizacji zajmujących się pośredniczeniem w zatrudnianiu niepełnosprawnych;
● osoby niepełnosprawne traktowane są niczym tania siła robocza.
Pracodawcy sporo wymagając, płacą najniższą krajową, a osoby niepełnosprawne bojąc się utraty pracy, zgadzają się na to. W wielu przypadkach część dofinansowań pracodawcy biorą po prostu dla siebie. Raport dotyczy co prawda urzędów pracy, ale taka sytuacja ma miejsce niestety nagminnie, wszędzie gdzie mamy do czynienia z aktywnością zawodową osób z niepełnosprawnościami. To grupa bardzo narażona na występowanie wszelkiego rodzaju nadużyć.
Z raportem NIK można zapoznać się pod poniższym linkiem:
Ponad 80 proc. osób z niepełnosprawnościami nie miało pracy [RAPORT NIK] – GazetaPrawna.pl
Pracodawcy w badaniach i podczas bezpośrednich konfrontacji pozytywnie odnoszą się do zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, ale w praktyce sytuacja wygląda dużo gorzej. Powodów tej sytuacji według pracodawców jest kilka:
● zatrudnianie osób z niepełnosprawnością jest zbyt trudne i kosztowne;
● wsparcie finansowe proponowane przez państwo , niewystarczające;
● konieczność wprowadzanie zmian w infrastrukturze technicznej i architektonicznej;
● niestabilność prawa;
● kłopoty z dostępem do informacji na temat zatrudniania osób z niepełnosprawnością;
● osoby z niepełnosprawnością są nadal postrzegane przez pracodawców za złych kandydatów na pracowników ze względu na swoją niepełnosprawność, cenią oni wysoko ich lojalność i pracowitość, ale kwalifikacji już nie;
Broniąc się przed zatrudnianiem osób z niepełnosprawnościami zwracają uwagę na następujące kwestie
⇨Nie wiem, jak się za to zabrać
⇨Mój budynek nie jest przystosowany
⇨Ale co taki pracownik miałby u mnie robić?
⇨Boję się, że pracownika z niepełnosprawnością nigdy nie będzie w pracy
⇨Nie nadążam za zmieniającymi się przepisami
Korzyści dla pracodawców którzy zatrudnią pracownika z niepełnosprawnością
Przyjrzyjmy się korzyściom dla pracowników, którzy zdecydują się zatrudnić osoby z niepełnosprawnościami:
● zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy
Zatrudnienie pełnosprawnych przez co najmniej 36 miesięcy może powodować możliwość ubiegania się maksymalnie o 15- krotność przeciętnego wynagrodzenia;
● zwrot kosztów na przystosowanie stanowiska pracy
Pracodawca, który zatrudnia osobę niepełnosprawną przez co najmniej 36 miesięcy, może otrzymać zwrot kosztów poniesionych na przystosowanie tworzonych zgodnie ze specyfiką niepełnosprawności pracownika lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób. Refundacja dotyczyć może: adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz zatrudnienia pracownika pomagającego zatrudnionej osobie niepełnosprawnej, który będzie pełnił rolę asystenta;
● dofinansowanie do wynagrodzeń
Ten rodzaj wsparcia przysługuje osobie, która prowadzi zakład pracy chronionej, pracodawcy zatrudniającemu co najmniej 25 pracowników i wykazującemu wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6 %, a także pracodawcy, który zatrudnia mniej niż 25 pracowników. I są to kwoty odpowiednio:
✔ 130% najniższego wynagrodzenia – osoby niepełnosprawne ze znacznym stopniem niepełnosprawności;
✔ 110% najniższego wynagrodzenia – osoby niepełnosprawne z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności;
✔ 50% najniższego wynagrodzenia – osoby niepełnosprawne z lekkim stopniem niepełnosprawności;
✔ Kwoty te ulegają powiększeniu o 75% w przypadku pracownika z : niepełnosprawnością intelektualną, epilepsją, chorobą psychiczną i niepełnosprawnością wzroku;
✔ W przypadku pracodawców zatrudniających co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągających wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6% oraz pracodawców zatrudniających mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, kwota dofinansowania wynosi:
70% z kwoty uzyskanej w przypadku zakładu pracy chronionej;
90% z kwoty uzyskanej w przypadku zakładu pracy chronionej – osoby niepełnosprawne z chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub epilepsją oraz osoby niewidome.
Kwota miesięcznego dofinansowania nie powinna przekroczyć miesięcznego wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego.
Od stycznia 2023 według nowelizacji ustawy o rehabilitacji zawodowej społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zostały zwiększone limity dofinansowań do wynagrodzeń pracowników z niepełnosprawnościami i tak:
● z 1950 zł do 2400 zł – znaczny stopień niepełnosprawności;
● z 1200 zł do 1350 zł- umiarkowany stopnia niepełnosprawności;
● z 450 zł do 500 zł – lekki stopień niepełnosprawności;
● refundacja składek ZUS
Wystarczy w deklaracji rozliczeniowej składanej do ZUS-u zaznaczyć odpowiedni kod i wpisać kwoty ubezpieczenia osób niepełnosprawnych finansowane przez PFRON lub budżet państwa, co odciąża pracodawcę, gdyż sam nie musi już powyższych kwot wpłacać na rzecz ZUS. Dotyczy to zakładów pracy chronionej, pracodawców zatrudniających co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągających wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6%.
● ulgi we wpłatach na PFRON
pracodawcy zatrudniający więcej niż 6% niepełnosprawnych zostają zwolnieni z obowiązku wpłat na PFRON. Kto zatrudnia osoby ze schorzeniami szczególnie utrudniającymi wykonywanie pracy, może liczyć na obniżenie obowiązkowych wpłat na PFRON w przypadku wskaźnika zatrudnienia poniżej 6%.
● refundacja szkoleń pracowników z niepełnosprawnościami
Na wniosek pracodawcy PFRON może zrefundować koszty szkolenia zatrudnionych u pracodawcy osób niepełnosprawnych. Tym zajmuje się starosta na mocy umowy zawartej z pracodawcą.
„Przywileje” pracowników z niepełnosprawnościami
Od jednego z szefów organizacji non – profit usłyszałam, że w rozmowie z nim pracodawcy jako fakt nie zatrudniania osób z niepełnosprawnościami wymieniali….zbyt wiele przywilejów pracowników niepełnosprawnych. Dobrze, przyjrzyjmy się w takim razie tym „wielkim przywilejom”…
W przypadku pracownika z lekkim stopniem niepełnosprawności:
● nie może pracować więcej niż 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo;
● nie może być zatrudniony w godzinach nocnych i w godzinach nadliczbowych;
● ma prawo do dodatkowej 15 minutowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek, czas tej przerwy jest wliczany do czasu pracy;
W przypadku pracownika z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności:
● czas jego pracy nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo;
●nie może być zatrudniony w godzinach nocnych i w godzinach nadliczbowych;
●ma prawo do dodatkowej 15 minutowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek, czas tej przerwy jest wliczany do czasu pracy;
●ma prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym;
●ma prawo do czasu wolnego od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym lub w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy;
Te uprawnienia nieco złośliwie nazywane „przywilejami”, mają na celu dbałość o kondycję pracownika z niepełnosprawnością, aby był jak najbardziej produktywny. Jednak jeśli pracodawcy uważają, że osoby ciężko doświadczone przez los, mają aż tak dobrze w pracy, to mam propozycję… Zamieńcie się z nimi na: ból, operacje, bardzo bolesną rehabilitację, zniszczone życie, ostracyzm społeczny, biedę, wegetacje, a im dajcie : zdrowie, szczęście, swój sukces. I co zgadzacie się na zamianę????Nie…Tak właśnie myślałam…
Jak zwiększyć zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami?
Aby zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami stało się powszechnym procederem, dobrze byłoby wyjść z propozycją wsparcia dla trzech grup: pracodawców, pracowników z niepełnosprawnościami, a także ich sprawnych kolegów.
Zacznijmy od pracodawców, którzy zgłaszają różne problemy, o których pisałam wcześniej, a które można łatwo rozwiązać:
☞ Nie wiem, jak się za to zabrać – jeśli szef nie wie jak podejść do zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami może poprosić o to osoby odpowiedzialne z działu kadr lub wykwalifikowane organizacje, które profesjonalnie przeprowadzą proces rekrutacji;
☞ Mój budynek nie jest przystosowany –wśród osób z niepełnosprawnościami jest duża liczba schorzeń, które są niewidoczne na pierwszy rzut oka, co oznacza, że żadne udogodnienia nie będą potrzebne, natomiast w przypadku, gdy taka konieczność się pojawi, można się ubiegać o dofinansowanie stanowiska pracy ze środków PFRON, co należy zlecić odpowiednim osobom w firmie;
☞ Ale co taki pracownik miałby u mnie robić? – tu należy podchodzić do sprawy indywidualnie, proces rekrutacji przeprowadzić zgodnie z wytycznymi co do wymagań i potraktować procedurę tak samo jak w przypadku zdrowych pracowników. Zaakceptować, że może coś po prostu finalnie nie wyjść i współpraca się nie uda. Przy zatrudnieniu nie patrzeć tylko na korzyści finansowe, ale rzeczywiście zastanowić się czy dana osoba będzie wartością dodaną dla firmy, ze względu nie na to na jakie schorzenie cierpi, ale na to co wnosi swoją wiedzą i umiejętnościami.
☞ Boję się, że pracownika z niepełnosprawnością nigdy nie będzie w pracy – praktyka pokazuje, że te obawy są bezpodstawne. Osoba z niepełnosprawnością to zmotywowany i sumienny pracownik. Realia wskazują, że często to pracownicy sprawni biorą częściej dni wolne niż ich kolega z problemami zdrowotnymi. Jeśli ktoś jest ciężko chory to odpowiedzialnie koncentruje się w pierwszej kolejności na rozwiązaniu problemów zdrowotnych, dopiero potem szuka pracy.
☞ Nie nadążam za zmieniającymi się przepisami – przepisy rzeczywiście się dynamicznie zmieniają, ale dziś w dobie powszechnego dostępu do Internetu, wszystko można sprawdzić za pomocą jednego kliknięcia. Coraz częściej sami pracownicy z niepełnosprawnościami śledzą bieżące zmiany i przekazują pracodawcom.
Najważniejsze to dać szansę i być otwartym na nowe wyzwania. Pracodawcy pamiętajcie, że każdy z Was kiedyś może stać się osobą niepełnosprawną…
Dla pracowników zdrowych pierwszy kontakt z osobami z niepełnosprawnościami może być trudny. Aby ten stres zminimalizować można przygotować tzw. :” żywą bibliotekę”, czyli sytuację, w której zadajemy pytania osobie, która jest inna od nas i jesteśmy jej ciekawi. Można zrobić szkolenie z : jazdy na wózku, orientacji przestrzennej, nauczyć pracowników posługiwania się językiem migowym. Te zabiegi sprzyjają integracji i są dobrą zabawą dla każdej ze stron.
Osoby niepełnosprawne boją się podejmować pracy ze względu na wiele czynników, o których wspominałam wcześniej. Potrzebna jest:
✔ zmiana prawa w przypadku obaw o utratę świadczeń socjalnych;
✔ zmiana systemu orzecznictwa niepełnosprawności;
✔ dostęp do sprawnej komunikacji, usług asystenckich, czy dóbr kultury( co jest problemem na wsiach czy małych miejscowościach);
✔ likwidacja barier psychicznych, które blokują rozwój i zrobienie tego pierwszego kroku by poprawić swoją sytuację;
✔ działania lokalnych organizacji non – profit, których pracownicy sami poszukają osób z niepełnosprawnościami w swojej okolicy i wyciągną je z domu, poprzez organizowanie inicjatyw integrujących;
Praca dla osób z niepełnosprawnościami jest bardzo ważna. Nie tylko ze względów finansowych, ale społecznych. Największe bariery są do pokonania, jeśli tylko każda ze stron będzie tego chciała.
A Wy pracujecie? Jakie macie w tym temacie doświadczenia? Podzielcie się opinią z Nami:)
Opracowanie: Agnieszka Sobecka
