Rola pracy w życiu osób z niepełnosprawnością

Praca i niepełnosprawność

Praca stanowi dla osoby z niepełnosprawnością, jak również dla jej rodziny, jeden z najważniejszych problemów życiowych. Praca spełnia w życiu osoby z niepełnosprawnościami trzy ważne funkcje: rehabilitacyjną, socjalizacyjną (więzi społeczne, rozwój osobowości człowieka, satysfakcja i samorealizacja) i dochodową. Istotnego znaczenia nabierają wszelkie działania skutkujące aktywnością zawodową osób niepełnosprawnych.

Praca zawodowa ma bardzo duże znaczenie dla większości ludzi, ale w życiu osób z niepełnosprawnością pełni dodatkowe funkcje. Problemy zawodowe, z jakimi borykają się osoby z niepełnosprawnością związane są z wyborem zawodu, jego zmianą, przygotowaniem się do pracy zawodowej, adaptacją zawodową i utrzymaniem się w zatrudnieniu.

Znaczenie pracy dla osób z niepełnosprawnością

W życiu osób z niepełnosprawnościami praca ma szczególne znaczenie. Stanowi przede wszystkim źródło dochodu. Pozwala również na rozwój osobowości, samorealizację, integrację społeczną. Jest też szansą na podniesienie poczucia własnej wartości i zmianę sposobu postrzegania osób z niepełnosprawnością przez społeczeństwo, gdyż stają się nie tylko biorcami świadczeń i obciążeniem ekonomiczno – opiekuńczym dla rodzin, ale również równoprawnymi obywatelami.

Wpływ pracy na osoby z niepełnosprawnością

Podjęcie pracy dla osoby z niepełnosprawnościami oznacza:

Poprawę sytuacji finansowej,
Zwiększenie poczucia własnej wartości,
Poczucie ważności i tego że jest się potrzebnym,
Zawieranie nowych znajomości,
Uczenie się wzajemnej pomocy,
Zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa i szacunku,
Praca jest satysfakcjonująca i dzięki niej można czuć się dobrze społecznie,
Bezpieczeństwo daje poczucie, że zawsze można zwrócić się o pomoc do opiekuna,
Osiąganie celów zgodnie z swoimi pragnieniami i samorealizacja,
Doskonalenie podstawowych umiejętności,
Udział w wyjazdach integracyjnych, który dobrze wpływa na kondycję psychiczną,
Naukę samodyscypliny

Praca jest idealną formą terapii sprzyjającej polepszeniu stanu zdrowia i daje:

Możliwość rozwoju społecznego i normalizacji życia,
Osoby chore czują się pełnoprawnymi obywatelami,
Stawiane im wymagania pozwalają im polepszać swoje indywidualne możliwości,
Osoby z niepełnosprawnością często nie lubią zmian i nowych sytuacji, cechuje ich przywiązanie do wykonywanej pracy oraz zdolność szybkiego zapamiętywania,
Bywa tak, że osoby z niepełnosprawnościami w domu rodzinnym nie wykonują nawet najprostszych czynności, są skrzywdzeni nie tyle niepełnosprawnością co wyręczaniem ich przez innych praca daje im możliwość zmiany tego stanu rzeczy,
Osoby z niepełnosprawnościami są zatrudniani w zawodach, w których posiadane umiejętności są adekwatne do ich możliwości.

Praca a poczucie godności osób z niepełnosprawnością

Aktywność zawodowa osób z niepełnosprawnościami korzystnie wpływa na ich stosunek do samych siebie. Jest czynnikiem samorealizacji właśnie poprzez pracę. Godność zawodowa wiąże się z poczuciem odpowiedzialności za jakość i efekty pracy. Właśnie praca, a w efekcie ustabilizowane zatrudnienie oraz przebywanie w zespole wykonującym te same zadania, możliwość samodzielnego utrzymania i zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych jest podstawą do kształtowania poczucia własnej wartości osób z niepełnosprawnościami.

Pod względem prawnym osoby z niepełnosprawnościami są w pełni zabezpieczenone. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz standardy UE w zakresie godności człowieka i zakazu dyskryminacji gwarantują wprowadzenie do Kodeksu Pracy obowiązku pracodawcy szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika, zapewnienie pracownikom równych praw z racji jednakowego wypełniania takich samych obowiązków, zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, narodowość, religię itp. Oznacza to równe traktowanie wszystkich pracowników w zakresie traktowania ich, stwarzania warunków do użyteczności pracownika i jego aktywności zawodowej.

Oprócz gwarantów prawnych jest też mnóstwo uwarunkowań społecznych, które zagrażają godności osób, nie tylko z niepełnosprawnościami. Możliwość nabywania i zachowania godności przez osoby z niepełnosprawnością jest warunkowana przez pracodawców i szeroko rozumiane środowisko społeczne. Podstawą do tego są jakość świadczonej przez danego pracownika pracy, jego zachowań społecznych, szczególnie postawa niewykorzystywania braków wynikających z niepełnosprawności.

Zatrudnienie pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności nakłada na pracodawcę i innych pracowników dodatkowe obowiązki i konieczność świadomego przyjęcia postawy wspierającej. Jednak nie każdy pracodawca potrafi sprostać tym wymaganiom, gdyż poza życzliwością potrzebna jest tu również pewna wiedza dotycząca rodzaju niepełnosprawności przyszłego czy też obecnego pracownika, jego możliwości i ograniczeń. Istotny jest tu również problem trafnej oceny samego siebie, swoich możliwości, zawyżanych oczekiwań, aspiracji, które to mogą utrudniać jednostce adaptację społeczną.

Rehabilitacja zawodowa osób

z niepełnosprawnością

Możliwości rehabilitacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami są zindywidualizowane i zależą od wielu czynników: rodzaju niepełnosprawności, jej stopnia, wieku, jak również warunków otoczenia. Rada Wspólnot Europejskich dot. Zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w dniu 24 lipca 1986 roku przyjęła prawo unijne, regulujące zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami: program ten jest skierowany na społeczną i zawodową integrację osób niepełnosprawnych, na ochronę przed bezrobociem, na równe traktowanie osób z niepełnosprawnościami a także na przygotowanie do aktywnego życia zawodowego i społecznego. W 1999 r. weszły w życie prawne podstawy obligujące instytucje europejskie do działań na rzecz osób z niepełnosprawnościami ( wszedł z życie tzw. traktat amsterdamski): zobowiązuje on do aktywnego zwalczania dyskryminacji w pracy, a co za tym idzie również zwiększenia szans w życiu społecznym. Pracodawca ma obowiązek zapobiegać lub zwalczać sytuacje w których osoba chora miałaby się czuć gorsza od innych w zakresie

warunków dostępu do zatrudnienia
dostępności wszystkich form szkolenia
wynagrodzeń oraz dostępu do zwolnień
bycia członkiem różnorakich organizacji zawodowych.

Bardzo ważna jest też kwestia regulująca gwarancję ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem, reguły dotyczące eliminacji ryzyka, a także ochrona szczególnie wrażliwych grup przed określonymi zagrożeniami oraz utworzenie miejsc pracy dostosowane do możliwości osoby z konkretną niepełnosprawnością.

Rehabilitacja zawodowa jako część procesu rehabilitacji

Rehabilitacja zawodowa jest częścią ogólnego procesu rehabilitacji i polega na udzielaniu osobie z niepełnosprawnościami takich usług jak: poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe i zatrudnienie, a następnie utrzymanie pracy oraz awans zawodowy w miejscu pracy.

Rehabilitację zawodową poprzedza zazwyczaj rehabilitacja medyczna i psychiczna. System wczesnej rehabilitacji medycznej i psychicznej wiąże się w bezpośredni sposób z przywracaniem zdolności do pracy, a więc jest także zasadniczym elementem składowym rehabilitacji zawodowej. Od wyników leczenia w dużej mierze zależy powodzenie w uzyskaniu pracy jak również w jej utrzymaniu.

Właściwe zatrudnienie osoby z niepełnosprawnościami, zgodnie z jej możliwościami i predyspozycjami, pozwala na uaktywnienie tych osób oraz zwiększa pozytywne efekty prowadzonej rehabilitacji. Potrzeby, ściśle wynikające z rodzaju niepełnosprawności, określane przez zespół medyczny, powinny być powiązane z potrzebami społecznymi uwzględniającymi płeć, wiek, zawód, miejsce zamieszkania oraz subiektywne potrzeby samej osoby z niepełnosprawnością. Powodzenie integracji lub reintegracji zawodowej uzależnione jest od czasu rozpoczęcia rehabilitacji społecznej i zawodowej. Im szybciej podjęta, tym większa szansa na skuteczny powrót do życia zawodowego. Z drugiej strony właściwe zatrudnienie osoby z niepełnosprawnościami, zgodnie z ich możliwościami i predyspozycjami, pozwala na uaktywnienie tych osób oraz zwiększa pozytywne efekty prowadzonej rehabilitacji.

Efekty rehabilitacji medycznej i psychicznej

Efekty rehabilitacji medycznej i psychicznej decydują o powodzeniu i sukcesach rehabilitacji zawodowej. W rehabilitacji psychicznej dąży się do tego aby osoba z niepełnosprawnościami:

zaakceptowała fakt swojego kalectwa lub choroby,
dostosowała się do ograniczeń związanych z ze schorzeniem lub kalectwem,
przyjęła właściwą postawę w stosunku do innych osób,
potrafiła realnie ocenić swoje możliwości w zakresie pracy zawodowej oraz życia codziennego.

Działania z zakresu rehabilitacji medycznej i psychicznej wyprzedzają podjęcie rehabilitacji zawodowej, lecz potem towarzyszą jej stale i leżą u podstaw powodzenia w podjęciu zatrudnienia i jego utrzymania oraz zawodowych sukcesów. Z drugiej strony prawidłowe zatrudnienie, zgodne z możliwościami psychofizycznymi osoby z niepełnosprawnościami, może mieć funkcje terapeutyczne i decydować o efektach usprawniających. Może też wpływać na lepsze poczucie jakości życia w porównaniu z osobami niepełnosprawnością biernymi zawodowo.

Przebieg rehabilitacji zawodowej

Rehabilitacja zawodowa jest ważną częścią rehabilitacji kompleksowej. Jej celem jest pomoc osobie z niepełnosprawnościami w rozwoju zawodowym i przebiegu aktywności zawodowej, a w szczególności w wyborze zawodu, przygotowaniu się do pracy, uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia i adaptacji zawodowej w miejscu pracy.

Pomoc ta udzielana jest w formie specjalnych usług. Dlatego Międzynarodowa Organizacja Pracy, jedna z wyspecjalizowanych organizacji Narodów Zjednoczonych, definiuje rehabilitacje zawodową jako część ogólnego procesu rehabilitacji, polegającą na świadczeniu osobom z niepełnosprawnościami takich usług, jak: poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe i zatrudnienie, aby umożliwić jej uzyskanie, utrzymanie i awans zawodowy, a przez to integrację lub reintegrację w normalne życie społeczne.

Rehabilitacja zawodowa

Jako forma pomocy osobie z niepełnosprawnością w rozwiązywaniu i jej problemów zawodowych, przebiega w 4 etapach:

– pierwszy etap to poradnictwo zawodowe, oparte na ocenie zdolności do pracy. Jest to udzielenie właściwej porady zawodowej osobie z niepełnosprawnościami w sprawie wyboru odpowiedniego dla niej zawodu lub jego zmiany stanowi bardzo istotny etap, gdyż od tego zależy powodzenie całego procesu rehabilitacji zawodowej.

– następny etap stanowi przygotowanie do pracy polegające na opanowaniu przez osobę z niepełnosprawnościami niezbędnej wiedzy teoretycznej, umiejętności praktycznych oraz form funkcjonowania i zachowania się w sytuacjach zawodowych. Kierunek kształcenia lub kształcenia zawodowego ustalony jest na podstawie wyników badań, zdolności do pracy i diagnozy zawodowej. Odbywa się ono w różnych formach i systemach – integracyjnym i specjalnym.

– po pomyślnym ukończeniu przygotowania do pracy następuje zatrudnienie na stanowisku pracy, odpowiadającym psychofizycznym możliwościom i uzyskanym kwalifikacjom zawodowym. Na tym etapie istotna jest pomoc osobie z niepełnosprawnościami w uzyskaniu odpowiedniej dla niej pracy zawodowej, a jej zapewnienie stanowi ukoronowanie całego procesu rehabilitacji zawodowej, lecz jeszcze go nie kończy.

– ostatni etap stanowi pomoc w adaptacji zawodowej w zakładzie pracy, zwłaszcza w początkowym okresie zatrudnienia, mającą na celu ułatwienie osobie z niepełnosprawnościami w przystosowaniu się do wykonywania zadań zawodowych, do nowego środowiska pracy – fizycznego i społecznego.

Aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnościami

Stopnie niepełnosprawności z uwzględnieniem kryterium zawodowego

Wyróżniając trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki, możemy mówić o definicjach osób dotkniętych tymi stopniami niepełnosprawności z uwzględnieniem kryterium zawodowego.

Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę, mającą naruszoną sprawność organizmu: niezdolną do podjęcia zatrudnienia, -zdolną do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej, albo w zakładzie aktywności zawodowej, wymagającą niezbędnej pomocy w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby, w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Zaliczenie do znacznego stopnia niepełnosprawności osoby nie wyklucza możliwości podejmowania przez tę osobę zatrudnienia, także poza zakładem pracy chronionej lub zakładem aktywizacji zawodowej.

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, zdolną do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymagającą w celu pełnienia ról społecznych, częściowej lub okresowej pomocy innej osoby, w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, zdolną do wykonywania zatrudnienia, nie wymagającą pomocy innej osoby, w celu pełnienia ról społecznych.

Przyczynami niepełnosprawności mogą być wady nabyte lub wrodzone, przewlekle choroby, wypadki. Charakterystycznymi objawami niepełnosprawności są zachowania o podłożu psychicznym, fizycznym, emocjonalnym i społecznym. Objawy te wpływają na życie codzienne, uzyskanie pracy oraz jej utrzymanie, edukację oraz pozycję społeczną
Niepełnosprawność ruchowa to wszelkie zaburzenia narządu ruchu, które mogą być wywołane wieloma przyczynami, ale ich konsekwencją jest zawsze ograniczenie sprawności ruchowej. Pracownicy niepełnosprawni ruchowo wymagają indywidualnego podejścia do zatrudnienia i przygotowania zarówno miejsca jak i stanowiska pracy.

Osoby z niepełnosprawnościami mimo określonych ograniczeń związanych z uszkodzeniem i niepełnosprawnością dysponują określonymi sprawnymi funkcjami, predyspozycjami psychicznymi oraz motywacjami, które mogą pozwolić na podjęcie określonych czynności zawodowych. Osoby z niepełnosprawnościami w wyniku odpowiednich działań usprawniających mogą również uruchomić pewne mechanizmy kompensacyjne polegające na zastąpieniu uszkodzonych lub zaburzonych funkcji organizmu innymi, co w dużej mierze dotyczy osób niepełnosprawnych ruchowo.

Metody i narzędzia aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami

Konsekwencje niepełnosprawności powodują, że osoby z niepełnosprawnościami mogą mieć dodatkowe potrzeby, których spełnienie może stanowić źródło powodzenia ich aktywizacji zawodowej. Spośród etapów rehabilitacji można wyróżnić: wybór zawodu, przygotowanie do podjęcia pracy, podjęcie zatrudnienia i adaptacja zawodowa.

Szczegółowa specyfikację dodatkowych potrzeb w zakresie aktywizacji zawodowej:

na etapie wyboru zawodu: szczegółowa ocena zdolności do pracy dla ustalenia realnych możliwości zawodowych osoby z niepełnosprawnościami oraz poradnictwo zawodowe umożliwiające wybór kierunku i rodzaju szkolenia lub kształcenia zawodowego,

na etapie przygotowania do pracy: pomoc w dostępie do odpowiedniej placówki edukacyjnej, wsparcie i pomoc w trakcie szkolenia lub kształcenia, dostosowanie metod i narzędzi procesu dydaktycznego,

na etapie zatrudnienia: wyszukanie zainteresowanego pracodawcy dysponującego odpowiednim stanowiskiem pracy, dobór stanowiska pracy i zakresu zadań do możliwości i kwalifikacji zawodowych osoby z niepełnosprawnością, przystosowanie stanowiska pracy, stworzenie przyjaznych warunków pracy zapobiegających pogłębieniu się niepełnosprawności,

na etapie adaptacji zawodowej w zakładzie pracy: zapoznanie osoby z niepełnosprawnościami – pracownika z fizycznym i społecznym środowiskiem pracy, zapoznanie z zadaniami zawodowymi i ewentualne dodatkowe przeszkolenie, wsparcie i pomoc w początkowym okresie zatrudnienia, monitorowanie zatrudnienia do momentu stabilizacji zawodowej niepełnosprawnego pracownika.

Metody i narzędzia aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami można identyfikować w pięciu obszarach: edukacja, pomoc, regulacje prawne, udostępnianie, zatrudnianie.

Specyfikując metody narzędzia aktywizacji w zakresie edukacji można wskazać:

poradnictwo zawodowe – rozumiane jako usługi zarówno dla osób z niepełnosprawnościami jak również służb zajmujących się zawodowo pomocą dla osób z niepełnosprawnością na różnym etapie zaspokojenia szczególnych potrzeb (szkolnictwo, zatrudnienie, rehabilitacja zawodowa), osoby niepełnosprawne przygotowania zawodowego stosownego do ich rodzaju i poziomu niepełnosprawności,
wiedza otoczenia – kształcenie i szkolenie osób stykających się bezpośrednio i pośrednio z problematyką niepełnosprawności,
motywowanie osób z niepełnosprawnościami – kształtowanie postaw zapobiegających ich bierności,
zmiana postaw otoczenia – identyfikowanie i ewentualne stymulowanie zmian w postawach osób z otoczenia osób z niepełnosprawnościami.

Aktywizacja zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami

Aktywizacja może obejmować:

doradztwo zawodowe – ułatwianie osobom z niepełnosprawnościami wyboru zawodu i miejsca pracy,

rehabilitacja zawodowa – ułatwienie osobie z niepełnosprawnościami uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy,

pośrednictwo pracy – tworzenie i wspomaganie instytucji ułatwiających osobom z niepełnosprawnościami wejście na rynek pracy,

zakłady aktywizacji zawodowej – zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami w warunkach umożliwiających realizację rehabilitacji zawodowej i przygotowanie do pełnienia funkcji zawodowych,

warsztaty terapii zajęciowej – realizacja rehabilitacji społecznej poprzez między innymi terapię zajęciową,

wspomaganie zatrudnienia – tworzenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych tworzących przyjazne warunki dla zwiększania aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami,

zatrudnienie chronione – zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami w warunkach uznawanych za chronione, umożliwiających realizację rehabilitacji zawodowej,

zatrudnienie wspomagane – zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami z asystencją,
firmy społeczne – wsparcie organizacyjne i finansowe dla tworzenia firm w sektorze gospodarki społecznej.

Jak z powyższego wynika katalog metod i narzędzi jest obszerny i zróżnicowany. Ich właściwy wybór dla aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami powinien być zdeterminowany szczególnymi potrzebami i ograniczeniami, jakie są konsekwencją niepełnosprawności i wieku.

Zatrudnianie osób z niepełnosprawnością

Warunki i rodzaje zatrudniania osób z niepełnosprawnością

W zależności od stopnia uszkodzenia organizmu i przygotowania do pracy osoby z niepełnosprawnościami mogą być zatrudniane w zwykłych zakładach pracy czyli na otwartym rynku pracy:
• na warunkach konkurencyjnych – osoba z niepełnosprawnością jest przyjmowana i pracuje na takich samych zasadach i warunkach jak osoby pełnosprawne, z takim samym zakresem obowiązków, odpowiedzialności i uprawnień,
• na stanowiskach pracy specjalnie dobranych i przystosowanych do psychofizycznych potrzeb i możliwości pracownika z niepełnosprawnościami, wyposażonych w odpowiedni sprzęt rehabilitacji zawodowej (pomoce techniczne) tj: narzędzia, urządzenia czy elementy stanowiska w zależności od rodzaju i zakresu niepełnosprawności, wraz z prawem do korzystania ze specjalnych uprawnień przysługujących pracownikom z niepełnosprawnościami,
• w formie zatrudnienia wspomaganego, które polega na zatrudnieniu osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności na dobranym i przystosowanym stanowisku pracy z pomocą tzw zawodowego asystenta lub instruktora wspomagającego, który pomaga osobie z niepełnosprawnością przystosować się do fizycznego i społecznego środowiska, opanować niezbędne umiejętności, a także wykonywać zadania zawodowe do czasu uzyskania całkowitej samodzielności i odpowiedniej wydajności, zgodnie z oczekiwaniami pracodawcy.

Osoby z niepełnosprawnościami, które ze względu na naruszenie sprawności organizmu nie mogą podjąć zatrudnienia na otwartym rynku pracy mogą być kierowane do zakładów pracy chronionej oraz zakładów aktywności zawodowej. W ciągu ostatniego okresu coraz bardziej upowszechniana jest forma zatrudnienia w ramach tworzonych przez osoby niepełnosprawne spółdzielni socjalnych.

Osoby z niepełnosprawnościami mogą być także zatrudniane w systemie pracy nakładczej. Jest to praca bez specjalnych rygorów co do czasu i miejsca jej wykonywania i zwykle jest wykonywana poza zakładem pracy, na ogół we własnym mieszkaniu, często z pomocą członków rodziny.
Istnieje również możliwość zatrudniania osób z niepełnosprawnościami w systemie telepracy, którą pracownik wykonuje również poza zakładem pracy na stanowisku komputerowym zorganizowanym w jego mieszkaniu i odpowiednio przystosowanym do potrzeb i możliwości psychofizycznych osoby niepełnosprawnej. Jest ona jednak dostępna dla osób, które charakteryzują się wysokimi kwalifikacjami zawodowymi i pewnymi cechami osobowymi.
Istnieje również możliwość prowadzenia przez osoby z niepełnosprawnościami własnej działalności gospodarczej, często jednak nie posiadają odpowiedniego przygotowania do tego rodzaju działalności oraz środków finansowych na jego rozpoczęcie.

Informacje niezbędne przy zatrudnianiu osoby z niepełnosprawnością

Informacje o osobie z nieupełnoprawnianiami , niezbędne podczas jej zatrudniania można ująć w kilka podstawowych grup:
• przeciwwskazania do pracy zawodowej,
• możliwości psychofizyczne,
• własna ocena osoby z niepełnosprawnościami o możliwościach podjęcia przez nią pracy,
• motywacje do podjęcia pracy,
• kwalifikacje, predyspozycje i preferencje zawodowe.

Pierwszą istotną informacją, z którą powinna zapoznać się osoba decydująca o zatrudnieniu jest informacja o przeciwwskazaniach do pracy zawodowej, a więc czynnościach, których zgłaszająca się osoba z niepełnosprawnościami nie może, z uwagi na stan zdrowia, wykonywać oraz warunki środowiska, w których nie może pracować.
Kolejna, równie ważna kwestia to określenie możliwości psychofizycznych osoby niepełnosprawnej, a więc odpowiedź na pytanie co może i w jakim zakresie robić, wykorzystując zachowane sprawne funkcje.

Wyposażenie stanowiska pracy osoby z niepełnosprawnością

Pracodawca powinien pracownikom z niepełnosprawnościami zapewnić swobodne wykonywanie czynności roboczych w wygodnej pozycji, przez umieszczenie przedmiotu pracy w optymalnym zasięgu kończyn. Powinna być oczywiście zapewniona również dobra widoczność i słyszalność w polu pracy.
Wygodna pozycja ciała, którą można przyjąć wykonując określoną pracę, uwarunkowana jest również możliwością dostosowania jego wymiarów do indywidualnych potrzeb pracownika przez regulację poszczególnych elementów stanowiska.
Zasadniczym elementem wyposażenia prawidłowo ukształtowanego stanowiska pracy, umożliwiającym uzyskanie przez danego pracownika wygodnej pozycji przy pracy jest regulowane siedzisko (krzesło, stołek niski lub wysoki, fotel), które powinno spełniać następujące warunki:
• zapewnienie użytkownikowi prawidłowej pozycji tułowia, kończyn oraz głowy;
• zgodność z wymaganiami fizjologicznymi i higienicznymi;
• stabilność i trwałość;
• łatwość dostosowania wysokości siedziska do stanowiska pracy;
• ukształtowanie płyty siedziska w taki sposób aby zapewniała prawidłowe podparcie miednicy, guzów kulszowych oraz ud;
• stosowanie różnych form podparć bocznych i podnóżków;
• stosowanie różnych form podparcia kręgosłupa podczas pracy;
• stosowanie łatwo dostępnych elementów regulacji.

Bariery utrudniające zatrudnianie osób z niepełnosprawnością

Istotne jest ułatwienie osobom z niepełnosprawnością uczestniczenia w pracy zawodowej w takim zakresie w jakim dana osoba zachowała zdolność do pracy, wykorzystując swoje sprawności i możliwości. Utrudnieniem w prowadzeniu rehabilitacji i w dalszym etapie zatrudnienia mogą być bariery wynikające z postaw społeczeństwa, bariery architektoniczno-urbanistyczne i komunikacyjne.

Możemy mówić o kilku grupach barier utrudniających zatrudnianie osób z niepełnosprawnością w zakładach otwartego rynku pracy:
• bariery techniczne: bariery architektoniczne związane z typem budynku jego jakością, stanem pomieszczeń i całej infrastruktury materialnej zakładu oraz bariery stanowiska pracy.
• bariery społeczne: przede wszystkim negatywne widzenie osoby niepełnosprawnej jako `pracownika, obawa przed koniecznością dokonania specjalnych przystosowań w zakładzie pracy, obawa co do jego efektywności, braku kwalifikacji a także możliwości fizycznych, lęk przed nie możliwością jego integracji w miejscu pracy,
• bariery „niewiedzy”: przyczyna do powstawania barier społecznych i domniemanych barier technicznych i finansowych, pracodawca nie posiadający wiedzy w podstawowym zakresie odnośnie możliwości i potrzeb osób niepełnosprawnych jako potencjalnych pracowników dostrzega bariery często tam gdzie ich w zasadzie niema lub są niewielkie i możliwe do usunięcia niewielkim nakładem kosztów.

Warunki skutecznej aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami

Niepełnosprawność ma wyjątkowo zindywidualizowany charakter, zarówno co do przyczyn jak i skutków, co powoduje, że taki charakter muszą zachować również metody tworzenia przyjaznych warunków zatrudnienia. Jednocześnie można zaobserwować zróżnicowanie problemów związanych z liczbą osób z niepełnosprawnościami i rodzajami niepełnosprawności mające związek z wiekiem.

Wiek, oraz rodzaj niepełnosprawności decydują o preferencjach w dedykowaniu metod aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami Uprawnionym wydaje się stwierdzenie, że warunkiem skutecznej aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością jest tworzenie przez państwo skutecznych, przyjaznych, powszechnych i stabilnych warunków prawnych, organizacyjnych oraz ekonomicznych, w których pracodawcy motywowani są do tworzenia stanowisk pracy, a osobom z niepełnosprawnościami tworzone są warunki zapobiegające ich bierności zawodowej. Identyfikacja liczby osób z niepełnosprawnościami, stopnia i rodzaju niepełnosprawności w grupach wiekowych może stanowić ważny materiał pomocniczy do tworzenia i oceny skuteczności programów i działań mających na celu aktywizację zawodową osób z niepełnosprawnościami.

Literatura:

Barczyński A., Aktywizacja zawodowa w kontekście wielu osób niepełnosprawnych,

Barczyński A., Aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnością w wieku produkcyjnym niemobilnym – problemy i rekomendacje,

Barczyński A., Warunki skutecznego zaspokojenia potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie ich aktywizacji zawodowej, [w:] B. Pietrulewicz, M. Paszkowicz, H. Ochonczenko (red.), Osoby z niepełnosprawnościami na współczesnym rynku pracy. Przygotowanie zawodowe,

Kukla D., Kukla W., Czerw-Bajer M., Osoby niepełnosprawne w systemie edukacji i poradnictwa zawodowego.

Kurzynowski A., Niepełnosprawność jako problem polityki społecznej.

Majewski T., Rodzaj niepełnosprawności a potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie aktywizacji zawodowej,

Majewski T., Poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy dla osób niepełnosprawnych.

Poliwczak I., Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych na rynku pracy