Edukacja niepełnosprawnych dzieci czy też dorosłych osób z niepełnosprawnościami jest bardzo istotna. Możliwości oraz dostępność do nauki dla OzN w Polsce nadal nie jest na satysfakcjonującym poziomie. Dlatego Rampowicz Kamil podjął temat związany z edukacją osób z niepełnosprawnościami oraz jaką role pełni w ich życiu.

Na początek

Witajcie! Chciałbym dziś poruszyć niezwykle istotną kwestię edukacji dzieci z niepełnosprawnościami, jak również problem edukacji osób niepełnosprawnych ogółem. Chciałbym w tej publikacji odpowiedzieć na pytanie jaką rolę odgrywa ona w życiu zarówno dzieci z niepełnosprawnościami jak i w życiu dorosłych osób niepełnosprawnych. Opowiem także o roli orzecznictwa w procesie kształcenia osób niepełnosprawnych, przybliżę temat rozwiązań dotyczących sprawdzianów, egzaminów, dostosowania wyposażenia pracowni do potrzeb osób niepełnosprawnych, czy wreszcie temat ułatwień architektonicznych w placówkach oświatowych. Mam nadzieję, że artykuł ten będzie pomocnym narzędziem dla rodziców myślących o właściwym wyborze edukacyjnej przyszłości swych niepełnosprawnych dzieci, jak również stanowić będzie swego rodzaju uzupełnienie i przypomnienie najważniejszych zagadnień z zakresu orzecznictwa,czy wreszcie będzie zawierać będzie dawkę ciekawych informacji, które będą mogły przydać się studentom z niepełnosprawnościami. Zapraszam!

Orzekanie o niepełnosprawności – rola w edukacji osób niepełnosprawnych

Sądzę, iż nie będziemy w stanie rozwinąć w pełni omawianego przez nas wątku bez podstawowych informacji dotyczących orzekania o niepełnosprawności. Uważam, że rola orzecznictwa w procesie edukacyjnym osób niepełnosprawnych jest kluczowa, bowiem polega ona na określeniu możliwości przystosowania się osoby niepełnosprawnej do warunków w jakich jej edukacja ma przebiegać, pomaga także w odpowiednim doborze materiałów dydaktycznych tak aby były one dostosowane do konkretnej dysfunkcji osoby niepełnosprawnej. Jest ona istotna również jeśli chodzi o opracowywanie egzaminów czy sprawdzianów, ponieważ jest możliwy dobór zadań o określonym poziomie trudności dostosowanym do danego schorzenia występującego u osoby niepełnosprawnej, czy wreszcie istotna jest jeśli chodzi o wydłużenie czasu pracy,jeżeli jest ono wymagane u danej osoby. Omawiając kwestię orzecznictwa należy jednak w pierwszej kolejności przyjrzeć się problemowi orzeczenia o niepełnosprawności u dzieci oraz orzeczenia o stopniu niepełnosprawności u młodzieży i osób dorosłych.

Orzeczenie o niepełnosprawności

Orzekaniem o niepełnosprawności u dzieci do 16 roku życia zajmują się Miejskie lub Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności w pierwszej instancji, natomiast w drugiej instancji orzekaniem o niepełnosprawności zajmują się Wojewódzkie Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności wydawane jest u młodzieży od 16 roku życia. Orzeczenie to obejmuje 3 grupy inwalidzkie: I grupa inwalidzka określająca najcięższy rodzaj niepełnosprawności przysługuje osobom m.in poruszającym się na wózkach inwalidzkich. II grupa inwalidzka obejmuje osoby,których rodzaj niepełnosprawności wymaga np. poruszania się o kulach,chociaż czasem również te osoby zaliczane są do I grupy inwalidzkiej, zależy to od stopnia trudności radzenia sobie w warunkach życia codziennego. Należy podkreślić, iż I i II grupę inwalidzką obejmują podobne prawa przysługujące z tytułu niepełnosprawności. Dotyczy to także edukacji. III grupa inwalidzka obejmuje natomiast osoby, których niepełnosprawność ma stosunkowo najlżejszy charakter, dotyczy to np. niepełnosprawności wzrokowej. Należy zaznaczyć, iż osoby należące III grupy inwalidzkiej obejmuje najmniej przywilejów ze względu na to, że najczęściej są one najmniej dotknięte przez niepełnosprawność.

Co należy zrobić,aby ubiegać się o orzeczenie o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności?

Aby ubiegać się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności należy złożyć pisemny wniosek o wydanie tego orzeczenia. Kolejnym krokiem jest przedłożenie ważnego zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia dziecka, następnie należy wypełnić druk informacyjny o sprawowanej nad dzieckiem opiece. Istotne jest także dołączenie innych dokumentów medycznych, które będą stanowiły potwierdzenie stanu zdrowia dziecka w zależności od posiadanych schorzeń. Są to karty informacyjne ze szpitala,wyniki badań,konsultacji specjalistycznych,wyniki opisowe badań RTG, EEG, EMG, KT, MR, USG jak również inne wyniki badań laboratoryjnych (wymagane są oryginały jak i kserokopie dokumentów, przy czym oryginały po uwierzytelnieniu podlegają zwrotowi). Wymagane jest także dołączenie posiadanych kserokopii orzeczeń wydanych wcześniej przez Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Jeśli chodzi o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności procedura ubiegania się o nie przebiega podobnie,przy czym ważną rolę odgrywa tutaj orzeczenie Lekarza Orzecznika ZUS o niezdolności do pracy, orzeczenie KIZ (Komisja Lekarska ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia) o posiadanej grupie inwalidzkiej lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, wydane przez Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności – orzeczenie wydane po raz pierwszy i orzeczenie ostatnie.

Rola edukacji w niepełnosprawności dzieci,młodzieży i osób dorosłych

Opowiedziałem o najważniejszych aspektach związanych z orzecznictwem oraz orzekaniem o niepełnosprawności. Chciałbym abyśmy zastanowili się nad rolą edukacji w życiu osób niepełnosprawnych tak w wieku dziecięcym, jak i na dalszych etapach życia. Osobiście uważam, że edukacja w życiu osób z niepełnosprawnościami pełni rolę szczególną. U dzieci odpowiada ona za kształtowanie sfery poznawczej, sprawności czy określonych nawyków. Owe nawyki pomagają osobom niepełnosprawnym tak w wieku dziecięcym jak i w następnych okresach życia w nabywaniu umiejętności, których posiadanie staje się podstawą dla zaplanowania własnej kariery czy profilaktyki zdrowotnej. Edukacja w niepełnosprawności w moim odczuciu ma także charakter integrujący, gdyż pomaga osobom niepełnosprawnym w utrwalaniu kontaktów ze społeczeństwem.

Ogólne akty prawne dotyczące edukacji osób niepełnosprawnych

Podstawowe zapisy dotyczące edukacji osób niepełnosprawnych w naszym kraju określa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Staje ona w obronie praw i wolności osób niepełnosprawnych w Polsce. Określa również zasady jakimi powinny kierować się organy władzy ustawodawczej i wykonawczej,jak i samorządy terytorialne działające na rzecz środowiska osób z niepełnosprawnością. Kolejnym dokumentem uchwalonym przez władze naszego kraju jest Karta Praw Osób Niepełnosprawnych z dnia 1 sierpnia 1997 roku. Jest to dokument,którego zapisy uznają prawo osób niepełnosprawnych do niezależnego, samodzielnego,aktywnego życia. Jest ona jednym z podstawowych dokumentów dotyczących osób niepełnosprawnych. Nie posiada ona jednak mocy nadającej prawo oraz nie gwarantuje konkretnych uprawnień. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych zawiera katalog dziesięciu praw, wskazując najważniejsze obszary, w których należy podjąć działania w celu stworzenia warunków przyjaznych i dostosowanych do ograniczeń związanych z niepełnosprawnością. Dokumentem także określającym prawa osób niepełnosprawnych do edukacji jest Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez ONZ w 1989 roku. Jest ona podstawą wszelkich regulacji dotyczących praw ucznia i dziecka,czy praw związanych z kształceniem i wychowaniem dzieci i młodzieży – także niepełnosprawnej. Ostatnim dokumentem regulującym prawa osób niepełnosprawnych do edukacji jest Ustawa o Systemie Oświaty z 7 września 1991 roku. Reguluje ona podstawowe prawa dzieci i młodzieży niepełnosprawnej do kształcenia się.

Wychowanie przedszkolne

Aby dziecko niepełnosprawne mogło być objęte wychowaniem przedszkolnym powinien zostać złożony odpowiedni wniosek o potrzebie kształcenia specjalnego. Należy dołączyć do niego posiadane badania specjalistyczne. Decyzje o przyjęciu wniosku podejmuje zespół orzekający. Rodzice dziecka otrzymują w terminie 14 dni pisemne orzeczenie o wydaniu potrzebnej decyzji, od którego przysługuje prawo odwołania się.

Nauczanie początkowe

Nauczanie początkowe jest etapem niezwykle ważnym w edukacji dzieci z niepełnosprawnościami,gdyż zgodnie z założeniami “podstawy programowej” zreformowanego we wrześniu 1999 roku systemu oświaty przyjęło ono formę zintegrowaną.W praktyce oznacza to,iż nauczyciel organizuje zajęcia według opracowanego przez siebie planu,dostosowuje on w ten sposób czas zajęć i przerw do aktywności uczniów zachowując ciągłość nauczania i doskonalenia podstawowych umiejętności dziecka.Nauczanie początkowe jest formą kształcenia,która kładzie nacisk przede wszystkim na jakość przyswajanego przez dziecko materiału,a nie na jego ilość.Nastawione jest także na rozwijanie twórczych postaw ucznia,skłanianie do podejmowania różnych działań,które będą mówiły o konieczności kształtowania się określonych wartości.Zintegrowany charakter nauczania początkowego ma także na celu pobudzanie chęci dziecka do nauki.

Obowiązek szkolny

Rozpoczyna się,kiedy dziecko kończy 7 rok życia. Trwa on do ukończenia gimnazjum. Rozpoczęcie obowiązku szkolnego może zostać odroczone do momentu ukończenia przez dziecko niepełnosprawne 10 roku życia. Obowiązek szkolny odraczany jest na wniosek i za zgodą rodziców przez dyrektora szkoły po zasięgnięciu opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Profile klas – klasa ogólnodostępna

Liczy od 23-28 dzieci.Nauka odbywa się pod nadzorem tylko jednego nauczyciela. Jest to wada takiego profilu, ponieważ dzieci z niepełnosprawnościami potrzebujące uwagi najczęściej dwóch nauczycieli nie radzą sobie z omawianym materiałem i potrzebują większego wsparcia. Jest tu wymagana współpraca nauczyciela, pedagoga, czy psychologa z rodzicami. Dzieje się tak z uwagi na fakt, iż poprzez pracę tylko jednego nauczyciela czas dzieci te otrzymują mniej uwagi, niż jest to wymagane.

Oddział integracyjny i klasa integracyjna

Liczy od 15-20 uczniów. Liczba ta obejmuje od 3 do 5 dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Wymagana jest tutaj praca dwóch nauczycieli: jeden z nich posiada wykształcenie ogólne, drugi zaś specjalne, którego zadaniem jest pomoc w nauce dzieciom niepełnosprawnym. Zwykle nauczyciele układają wspólnie program nauczania lub kulturalny dla swoich uczniów, wystawiają oceny,uczestniczą w zebraniach z rodzicami. Czuwają także nad zintegrowaniem klasy oraz nad tym, by dzieci czuły się w niej dobrze i robiły postępy w nauce. Proces kształcenia wspomagany jest dodatkowo przez logopedę, psychologa czy rehabilitanta. Dzieci uczone są tam tolerancji dla swoich niepełnosprawnych kolegów.

Oligofrenopedagogika

Oligofrenopedagogika jest to dział pedagogiki specjalnej, który zajmuje się wychowaniem i nauczaniem osób z niepełnosprawnością intelektualną. Podmiotem tego nauczania jest uczeń niepełnosprawny intelektualnie, natomiast przedmiotem proces jego rewalidacji obejmujący wszechstronny rozwój oraz przystosowanie do życia w społeczeństwie. Oligofrenopedagogika działa w oparciu o specjalnie ustalony metodyczny tok działalności wychowawczej tak, aby osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogły zdobywać umiejętności potrzebne do adaptacji w społeczeństwie.

Zajęcia rewalidacyjne

Termin “Rewalidacja” przywracanie człowiekowi pełnej sprawności. Jest to proces wychowawczy,któremu przyświecają jasno określone i zaplanowane cele, uwzględniają one wiedzę teoretyczną i działanie skierowane na osobę niepełnosprawną tj. usprawnianie zaburzonych funkcji rozwojowych i intelektualnych. Zajęcia rewalidacyjne służą stawianiu na mocne strony dziecka oraz szukaniu tego co w nim najlepsze.

Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne

Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne są rodzajem terapii pedagogicznej. Ukierunkowana jest ona na korygowanie zaburzeń psychoruchowych dziecka jako jednej z przyczyn niepowodzeń dziecka w przedszkolu i szkole. Zajęcia dedykowane są głównie dzieciom, które posiadają trudności w opanowaniu określonych umiejętności pomagających w prawidłowym rozwoju. Grupa, do której skierowane są zajęcia korekcyjno-kompensacyjne powinna być niewielka, najlepiej kilkuosobowa, gdyż mała liczebność podnosi efektywność zajęć. Grupa powinna być utworzona w oparciu o wiek uczestników,oraz konkretne zaburzenia rozwojowe. Zajęcia te pomagają dzieciom w pełnym uczestnictwie w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne prowadzone są przez nauczycieli posiadających specjalne uprawnienia w zakresie terapii pedagogicznej.

Orzeczenie o kształceniu specjalnym lub indywidualnym

Służy ono wskazaniu najbardziej odpowiedniej formy kształcenia, z uwzględnieniem potrzeb dziecka oraz określeniu właściwych form pomocy specjalistycznej. Należy pamiętać, że orzeczenie to nie oznacza konieczności umieszczenia dziecka w placówce specjalnej. Może ono być wydane na każdym etapie edukacji.

Co trzeba zrobić w celu otrzymania orzeczenia o kształceniu specjalnym lub indywidualnym?

Należy złożyć w poradni psychologiczno – pedagogicznej pisemny wniosek wraz z odpowiednią dokumentacją zawierającą w szczególności zaświadczenie o przeprowadzonych badaniach psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich dziecka. Decyzję o wydaniu orzeczenia podejmuje zespół orzekający. W posiedzeniu mogą brać udział również rodzice dziecka. Rodzice otrzymują pisemne orzeczenie w terminie 14 dni od posiedzenia zespołu. Przysługuje prawo odwołania się od decyzji niezgodnej z wnioskiem rodziców. Odwołanie należy złożyć w wojewódzkim Kuratorium Oświaty w terminie 14 dni od otrzymania orzeczenia. Należy zaznaczyć, iż orzeczenie może być wydane wyłącznie na wniosek rodziców lub opiekunów prawnych.

Udogodnienia podczas egzaminów i sprawdzianów

Udogodnienia podczas sprawdzianów i egzaminów uzależnione są od dysfunkcji posiadanej przez dziecko. Może to być wydłużenie czasu pracy, oddzielna sala, zestaw zadań z pogrubioną czcionką, dodatkowe wyposażenie. Uczniowie ze specyficznymi trudnościami w nauce mają prawo do zapisywania odpowiedzi drukowanymi literami, czy pomocy w zapisywaniu odpowiedzi.

Kształcenie dorosłych osób z niepełnosprawnościami

Omówiliśmy proces kształcenia dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami,popatrzmy zatem na to jak wygląda proces edukacyjny niepełnosprawnych osób dorosłych. Kształcenie studentów z niepełnosprawnościami trwa 3-4 lata w zależności od rodzaju uczelni. Jeśli chodzi o Centra Kształcenia Ustawicznego i Praktycznego słuchacz otrzymuje zakres wymaganych materiałów, nauka jest bezpłatna natomiast za egzamin trzeba zapłacić. Nie jest konieczna obecność Słuchacza na zajęciach ale zdaje on egzamin dwa razy w roku. kursant sam wybiera liczbę przedmiotów, które chciałby zdać. Cena egzaminu, to około 400 zł. Studenci z niepełnosprawnościami mogą także odbywać naukę on-line. Raz na dwa tygodnie student otrzymuje Pakiet Edukacyjny zawierający wskazówki metodyczne, syntezę wykładowców, zadania do wykonania.

Dostosowanie architektoniczne budynków oświatowych

Ostatnią bardzo ważną kwestią jeśli chodzi o omawiany przez nas temat jest kwestia dostosowania obiektów edukacyjnych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Każda uczelnia i szkoła, w której zamierza podjąć naukę osoba niepełnosprawna powinna moim zdaniem posiadać podjazd o odpowiednim nachyleniu, każda placówka oświatowa powinna także posiadać sprawnie działającą windę, korytarze oraz drzwi sal powinny mieć odpowiednią szerokość tak, by ułatwić korzystanie z nich osobom poruszającym się na wózkach inwalidzkich, każda pracownia powinna posiadać także odpowiednie nagłośnienie, by ułatwić naukę osobom z niepełnosprawnością słuchową czy odpowiednie oświetlenie jeśli chodzi o osoby z niepełnosprawnością wzrokową. Ławki przy których zasiadają uczniowie z niepełnosprawnościami także powinny być odpowiednich rozmiarów.

Tekst i pracowanie: Kamil Drożyński

Zapraszamy do publikacji Kamila:

Poznajcie pozostałe opracowania Rampowicza Kamila: