W naszej polskiej rzeczywistości osoby z niepełnosprawnością nie mają ,,kolorowo”. A jak sobie radzą niepełnosprawni w Egipcie – egzotycznym kraju nad Nilem?
Co nam mówią starożytne grobowce?
Starożytni Egipcjanie nazywali swoją ojczyznę „darem Nilu”. Ze świadectw archeologicznych wiemy, że żyły w ich społeczeństwie osoby z niepełnosprawnością. Weźmy dla przykładu fresk z dwoma niewidomymi harfistami z grobowca odkrytego przez Szkota Jamesa Bruce’a w 1768 r. W 1922 r. Anglik Howard Carter odkrył w Dolinie Królów nienaruszony grobowiec faraona Tutanchamona z bogatym wyposażeniem. Na podstawie badania mumii wiemy, że zmarły w wieku niespełna 20 lat faraon, cierpiał na chorobę Freiberga-Köhlera. Objawiała się niedokrwistością szpiku kostnego, co skutkowało stopniową degradacją tkanki kostnej. W grobowcu odnaleziono laskę, na której młody władca się wspierał i lekarstwa.
Egipt po nadejściu islamu
W VII w. n.e. Egipt podbili muzułmanie z Półwyspu Arabskiego. Arabowie nazwali kraj „Umm ad-dunja” – Matka świata. Wyznawcy islamu wprowadzili do Egiptu swoją religię. Koran, święta księga islamu, zakazał wyśmiewania się z bliźnich, „bo ci wyśmiewani mogą być lepsi od nich” (49, 11). Współcześni komentatorzy muzułmańscy utrzymują, że należy tu rozumieć również niepełnosprawnych.
Tradycyjny przekaz muzułmański (hadis) opowiada, że pewien starzec przyszedł do kalifa Umara skarżąc się, iż jego niewidomy syn nie może dotrzeć do meczetu na modlitwę. Przywódca wiernych zapewnił niewidomemu dom w pobliżu meczetu. Inny kalif, Al-Walid rozkazał założyć fundację opiekującą się niepełnosprawnymi. Przyznał regularny zasiłek dla osób potrzebujących i zakazał im żebrać. Wyznaczył pracowników, którzy mieli służyć niepełnosprawnym, sparaliżowanym i niewidomym.
Ilu jest niepełnosprawnych w Egipcie?
Wszystko to jednak zamierzchła przeszłość, a jaka jest sytuacja niepełnosprawnych w Egipcie obecnie? Według danych szacunkowych Programu Rozwoju Narodów Zjednoczonych w Egipcie mieszka około 36 milionów osób z niepełnosprawnościami na 103,7 miliona (stan z 2018 r.), co stanowi aż 35% ogółu ludności. Dla porównania: szacunkowa liczba niepełnosprawnych w Polsce wynosi w tym roku maksymalnie około 7 milionów, co stanowi 18,57% ogółu społeczeństwa.
Niedoszacowani niepełnosprawni
Tymczasem spisy powszechne w Egipcie podają znacznie zaniżone dane statystyczne. Przykładowo w 1976 r. spis powszechny naliczył zaledwie 0,3% niepełnosprawnych, a dziesięć lat później tylko o 1,52% więcej. Diabeł tkwi w szczegółach. Rząd egipski przyjął wtedy zawężone kryteria niepełnosprawności, dzieląc niepełnosprawnych obywateli na sześć kategorii: niewidomi, niewidomi na jedno oko, głuchoniemi, pozbawieni co najmniej jednej kończyny górnej lub dolnej, z „łagodnym opóźnieniem umysłowym”. Dziesięć lat później dodano pięć kategorii, m.in. niemych, niesłyszących, z chorobą polio, ale i tu dane pomijały jeszcze wiele osób z niepełnosprawnościami.
Egipcjanki z niepełnosprawnościami
W spisie powszechnym z 1986 r. na 64,4% mężczyzn wśród osób z niepełnosprawnościami naliczono jedynie 35,6% kobiet. Zdaniem niepełnosprawnej prawniczki egipskiej Heby Hargass, autorki studium na temat polityki wobec niepełnosprawnych w Egipcie, mogło to być spowodowane dużą liczbą weteranów wojennych konfliktów na Bliskim Wschodzie, w latach poprzednich. Mogło się to również wiązać z niskim statusem społecznym kobiet w ówczesnym społeczeństwie egipskim.
Kobiety z niepełnosprawnością (podobnie, jak i pozostałe) są dyskryminowane na rynku pracy. Aż 57,7% kobiet niepełnosprawnych zatrudnionych jest nieformalnie, nawet bez umów cywilnoprawnych. Pozbawione są ubezpieczenia zdrowotnego i społecznego, a w przypadku chorób zawodowych i wypadków przy pracy nie mają prawa do wynagrodzenia. Są również gorzej wynagradzane w porównaniu z mężczyznami, zajmującymi te same stanowiska.
Co mówi prawo o niepełnosprawnych obywatelach?
Jak wygląda status prawny niepełnosprawnych w Egipcie? Obecnie obowiązująca konstytucja Arabskiej Republiki Egiptu z 2014 r. przewiduje, że państwo powinno zagwarantować osobom z niepełnosprawnościami prawa w zakresie zdrowia, ekonomii, pomocy socjalnej, kultury, rozrywki, sportu i edukacji. Mówi o zapewnieniu niepełnosprawnym przez państwo miejsc pracy, parytecie w zatrudnieniu, przystosowywaniu dla specjalnych potrzeb obiektów publicznych.
Ustawodawstwo, w którym mowa o niepełnosprawnych, zaczęło się pojawiać w Egipcie po wojskowym zamachu stanu w 1952 r., który doprowadził do obalenia monarchii i wprowadzenia ustroju republikańskiego. Kodeks pracy z 1959 r. wprowadził obowiązek zatrudniania niepełnosprawnych przez pracodawców. Do tego doszły Ustawa o ubezpieczeniach społecznych z 1964 r., Ustawa o ubezpieczeniach zdrowotnych oraz Ustawa o rehabilitacji niepełnosprawnych z 1982 r. Ta ostatnia przyznawała pierwszeństwo w zatrudnieniu w sektorze publicznym niepełnosprawnym weteranom wojennym i ich rodzinom.
Ustawa o prawach osób niepełnosprawnych
Egipt jest obecnie stroną Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych z 1983 r. oraz Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych z 2006 r. W celu wdrożenia norm tych aktów prawnych rząd Egiptu wprowadził w 2018 r. Ustawę o prawach osób niepełnosprawnych, która zapewnia m.in.:
- prawo niepełnosprawnych do szkolenia zawodowego, stażu i pracy adekwatnej do ich wykształcenia i kwalifikacji zawodowych (art. 20),
- obowiązek pracodawców zatrudniających powyżej 20 pracowników udostępnienia 5% miejsc pracy dla niepełnosprawnych (art. 22).
Jak jest w praktyce?
Wszystko to są założenia i deklaracje rządu, a jak jest w praktyce? Zdaniem niepełnosprawnej prawniczki Heby Hagrass koła rządowe często ignorują kwestie niepełnosprawnych, m.in. w kwestii zatrudnienia, integracji społecznej, czy dostępności architektonicznej. Niepełnosprawni wykluczani są z zatrudnienia na wyższych stanowiskach. Brakuje promocji savoir-vivre’u wobec osób niepełnosprawnych, np. w miejscu pracy, bezpiecznego transportu, nawet w drodze do domu czy szkoły.
W kręgu przesądów
Społeczeństwo egipskie jest mocno konserwatywne i traktuje niepełnosprawność jako temat wstydliwy. Religia muzułmańska, którą wyznaje większość mieszkańców Egiptu, zachęca do pomocy ubogim i niepełnosprawnym. Samą niepełnosprawność islam traktuje jednak raczej w kategorii osobistego dramatu. Wśród części egipskich muzułmanów panują przesądy, że niepełnosprawność to kara boża lub nawet rezultat czarów. Zamiast sięgać po terapię i specjalistyczną rehabilitację, niepełnosprawni w Egipcie często zwracają się do znachorów, stosujących praktyki magiczne.
Islam a niepełnosprawni
Muzułmanie egipscy mają obowiązek zbierania zakat – jałmużny na rzecz wspólnoty, a w praktyce podatku od dochodów, podyktowanego ich przynależnością religijną. Wpływy z zakat przeznacza się na instytucje charytatywne, organizacje pozarządowe i stowarzyszenia niepełnosprawnych. W Egipcie osoby niepełnosprawne i w podeszłym wieku nie mają jednak dostępu do ośrodków opieki. Z reguły zajmują się nimi w domach kobiety z ich rodzin.
Przyczyny powstawania niepełnosprawności
W swoim raporcie dla Uniwersytetu w Leeds, egipska prawniczka Heba Hargass analizuje szczegółowo przyczyny powstawania tak licznych w Egipcie przypadków niepełnosprawności. Wylicza wśród nich:
- niedożywienie z powodu niskich dochodów, zwłaszcza ludności terenów wiejskich i w dzielnicach najuboższych, w tym wśród kobiet ciężarnych,
- charakterystyczne dla państw muzułmańskich małżeństwa endogamiczne (między kuzynami), będące przyczyną nawet 67% przypadków niepełnosprawności,
- wysoki współczynnik dzietności i częste ciąże przy jednoczesnym niedożywieniu oraz wczesnym wieku zamążpójścia Egipcjanek,
- zakazane w prawie karnym, ale praktykowane, szczególnie na wsiach obrzezanie kobiet (polegające na resekcji zewnętrznych narządów rodnych),
- analfabetyzm wśród kobiet powyżej 15 roku życia, sięgający w niektórych regionach kraju nawet do 97%,
- niehigieniczne warunki mieszkaniowe, brak dostępu do wody pitnej i niewystarczające środki utylizacji śmieci, prowadzące do poważnych chorób zakaźnych.
Dostępność architektoniczna w Egipcie
Konstytucja Egiptu z 2014 r. przewiduje, że państwo powinno zapewnić niepełnosprawnym prawa do opieki zdrowotnej, socjalnej, dostępu do kultury, rozrywki, sportu i edukacji oraz starać się przystosowywać obiekty użyteczności publicznej do ich szczególnych potrzeb.
Ustawa o prawach niepełnosprawnych z 2018 r. wspomina o konieczności przystosowania budynków użyteczności publicznej dla niepełnosprawnych, ulg na przejazd środkami transportu publicznego itd. Dokument jednak milczy na temat zniesienia barier architektonicznych w budynkach prywatnych czy centrach handlowych. Bariery architektoniczne są obecnie nagminne, nawet w środkach transportu publicznego, czy szpitalach.
Znani niepełnosprawni Egipcjanie
Na koniec chciałbym przedstawić najpopularniejsze w Egipcie osoby niepełnosprawne, które wpływają, choćby minimalnie na świadomość reszty społeczeństwa i dają nadzieję na integrację osób niepełnosprawnych. Najbardziej znani są dwaj niewidomi Egipcjanie, reprezentujący różne pokolenia.
Niewidomy obrazoburca
Nieżyjący już Taha Husajn (zm. 1973 r.), pisarz i intelektualista, 21-krotnie nominowany do literackiego Nobla, zachorował w wieku 2 lat na zapalenie spojówek i stracił wzrok. Absolwent paryskiej Sorbony zasłynął obrazoburczymi tezami, że Koranu nie można traktować jako źródło historyczne oraz że nie sposób udowodnić autentyczności poezji arabskiej z okresu przed islamem.
Bohater z placu At-Tahrir
43-letni dziś Ahmad Harara jest bohaterem kairskiej ulicy. W demonstracjach w czasie Arabskiej Wiosny 2011 r. stracił wzrok w obu oczach. Obecnie jest działaczem politycznym, współzałożycielem Partii Konstytucyjnej. Brał udział w pracach nad najnowszą konstytucją Egiptu.
Egipscy paralimpijczycy
Egipska drużyna paralimpijska wystartowała po raz pierwszy na paralimpiadzie letniej w Heidelbergu w 1972 r. oraz zimowej w Innsbrucku w 1984 r. Najwięcej medali paralimpijczycy z Egiptu zdobywali w zawodach lekkoatletycznych oraz w trójboju siłowym. W letnich igrzyskach olimpijskich niesłyszących Egipt wystartował po raz pierwszy w 2013 r. Cztery lata później zdobył pierwszy medal na tej imprezie sportowej – brąz w piłce nożnej.
Źródła:
https://aps.aucegypt.edu/en/articles/49/disability-and-employment-policies-in-egypt
https://www.sis.gov.eg/Story/165754/Egypt-Efforts-caring-People-with-Disabilities?lang=en-us
Opracowanie wpisu w ramach odbywanego Stażu: Rampowicz Marek
