Zespół Aspergera należy do grupy tzw. całościowych zaburzeń neurorozwojowych.

Zaliczane są również do nich autyzm, specyficzne trudności szkolne oraz specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji ruchowych.Zaburzenia te charakteryzują się brakiem odpowiednich dla wieku umiejętności uwarunkowanych dojrzewaniem mózgu.

Zaburzenia w rozwoju dotyczą wielu sfer rozwoju i funkcjonowania.

Objawy dotyczą:

• zaburzeń interakcji społecznych;

• zaburzeń porozumiewania (dwustronnej komunikacji słownej i bezsłownej);

• występowania powtarzających się, ograniczonych i stereotypowych wzorców zachowań, zainteresowań i aktywności.

Różne formy autyzmu

Autyzm może przybierać różne formy, od łagodniejszych, zbliżonych obrazem klinicznym do zespołu Aspergera, po głębokie, gdy dziecko niemal nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem i wymaga stałej opieki. Zespół Aspergera jest najłagodniejszą formą całościowych zaburzeń rozwoju.

Przyczyny problemów w interakcjach społecznych upatruje się w braku zdolności do mentalizacji czyli automatycznego rozpoznawania stanów umysłu innych ludzi (co wiedzą, co czują, czego chcą). Dzięki tej umiejętności osoby zdrowe potrafią współdziałać z innymi, dostosowywać się do różnych sytuacji, zachowywać się empatycznie.

Upośledzenie tych umiejętności w zaburzeniach autystycznych powoduje, że osoby dotknięte tą chorobą cechuje „ślepota społeczna”.

Efektem tego defektu jest dezorientacja w sytuacjach społecznych, brak dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy sytuacjami a zachowaniem innych ludzi.

Nieuwzględnianie faktu, że inni ludzie mogą mieć inną wiedzę, inne uczucia i dążenia, może powodować brak gotowości do dzielenia się własnymi przeżyciami, pragnieniami, uczuciami. Może też być przyczyną nieliczenia się z interesem innych oraz popełniania gaf i występowania zachowań, które dla innych są przykre, mimo braku takich intencji.

Funkcjonowanie w spektrum autyzmu

Problemem w funkcjonowaniu umysłu jest  fragmentaryczne postrzeganie świata, skupienie na szczegółach, a nie na całości, trudność w dokonywaniu uogólnień przy uwzględnieniu kontekstu (tzw. zaburzenia centralnej koherencji). Trudności wynikają również z zaburzeń funkcji wykonawczych, takich jak:

planowanie z wyprzedzeniem, tworzenie nowych, konkurencyjnych pomysłów, inicjowanie i podtrzymanie działań zmierzających do określonego celu, utrzymanie koncentracji na zadaniu i pobudzenia poznawczego niezbędnego do jego wykonania, zdolność do zmiany kierunku uwagi (przełączania między zadaniami).

Zespół Aspergera jest najłagodniejszą formą całościowych zaburzeń rozwoju cechuje:

• rozwój poznawczy w granicach normy,

• prawidłowy rozwój mowy,

• zamiłowanie do zachowania rutyny i rytuałów,

• ograniczone zainteresowania i aktywność,

• często występująca niezgrabność ruchowa,

• zaburzony rozwój umiejętności społecznych.

We wcześniejszych okresach życia, kiedy od dziecka nie oczekuje się znacznych umiejętności w sferze społecznej, problemy te mogą być niedostrzegane. Zazwyczaj rozpoznanie następuje po ukończeniu przez dziecko 5 roku życia, a często ― dopiero w okresie od 8—12 roku życia.

U osób z ponadprzeciętną inteligencją objawy mogą zostać dostrzeżone dopiero w okresie dorastania, kiedy ujawniają się bardziej dyskretne problemy w funkcjonowaniu społecznym.

Dziecko z zespołem Aspergera może nie sprawiać wrażenia chorego, w przeciwieństwie do dziecka autystycznego, które różni się w zachowaniu od zdrowych rówieśników. W efekcie, diagnoza może być opóźniona do momentu, gdy kłopoty w kontaktach z innymi będą bardzo widoczne.

Zachowania osób z zespołem Aspergera interpretowane są często jako przejaw złego wychowania.

Dlatego zdarza się, że w pierwszej kolejności może być rozpoznane ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) lub zaburzenia zachowania. Jednak — w przeciwieństwie do osób z zaburzeniami zachowania, które znają, ale łamią zasady współżycia społecznego — u osób zespołem Aspergera w sferze rozumienia sytuacji społecznych, rozumienia motywów działania i uczuć innych osób występują znaczne deficyty, wynikające z odmiennego funkcjonowania mózgu.

Brak trafnego rozpoznania może powodować, że ewentualna uzyskana pomoc jest fragmentaryczna i nie przynosi poprawy funkcjonowania.

Zachowania wskazujące  na objawy zespołu Aspergera:

Sfera kontaktów społecznych

W młodszym wieku dziecko może nie być zainteresowane nawiązywaniem kontaktów koleżeńskich lub przyjaźni, może unikać kontaktów z innymi dziećmi lub będąc zainteresowanym kontaktami z rówieśnikami przejawia to w sposób nieudolny. Z czasem w zachowaniu  wyraźnie zaznacza się brak znajomości konwenansów społecznych, nieprawidłowe interpretowanie sygnałów społecznych, rozumienie tego co „wypada”, a co nie, brak wyczucia odpowiedniego dystansu (odległości) od rozmówcy (staje zbyt blisko, lub zbyt daleko, bokiem, lub nawet tyłem do drugiej osoby, może dotykać rozmówcę, naruszając jego przestrzeń osobistą).

W rozmowie osoba z zespołem Aspergera opowiadając o interesującym je temacie stereotypowo wraca do niego, nie uwzględniając potrzeb osoby, z którą rozmawia.

Dzieci z tym zespołem nie uczą się zasad funkcjonowania społecznego spontanicznie, poprzez obserwację, ale muszą być ich nauczone.

Trudność w kontaktach społecznych pogłębia fakt, że nie potrafią one uogólniać zasad na sytuacje podobne. Problemem może być również ich nadmierna bezpośredniość, prawdomówność, nieuwzględnianie uczuć innych, gdy np. bez oporów wygłaszają niestosowne komentarze (np. ktoś ma zeza lub jest gruby), nie biorąc pod uwagę, że mogą tym sprawiać innym przykrość Są zawsze prawdomówne i drobiazgowo sztywno przestrzegają przepisów i regulaminów. W przypadku gdy dorośli nie przestrzegają ich lub zmieniają w sposób nieadekwatny do przyjętych reguł, potrafią powiedzieć o tym nauczycielowi lub dyrektorowi szkoły, co z kolei może przysparzać im wielu kłopotów w relacjach społecznych.

Nastolatki z zespołem Aspergera, ze względu na swoje trudności, zazwyczaj nie mają przyjaciół ani bliskich kolegów.

Często przypisywana jest im etykieta „dziwaków” lub „źle wychowanych”. Z powodu swojej prostoduszności mogą stać się ofiarami manipulacji ze strony rówieśników.

Do momentu zdiagnozowania choroby, rodzice i otoczenie mogą traktować zachowania dziecka jako niegrzeczne i złośliwe. Z tego powodu dziecko doświadcza odrzucenia, karania, nieustannej krytyki, a czasem ― przemocy fizycznej bądź emocjonalnej.

Samo postawienie diagnozy nie zawsze powoduje, że dorośli rozumieją przyczyny występujących u dziecka trudności, że akceptują je i próbują dostosować swoje wymagania do możliwości dziecka.

Otoczenie może nadal mieć wobec dziecka z zespołem Aspergera takie oczekiwania jak wobec zdrowego dziecka.

Z powodu trudności w rozumieniu sytuacji społecznych, problemów w adaptacji do nowych sytuacji, braku elastyczności w postępowaniu osoby z zespołem Aspergera często przeżywają frustrację,  z którą na ogół słabo sobie radzą, w związku z tym łatwo wpadają w gniew. Przyczyną agresji mogą być prowokacje, zaczepki i agresja innych osób. Osoby te gorzej radzą sobie w sytuacjach trudnych i narażone są na odrzucenie ze strony innych, często mają niską samoocenę.

Problemy w komunikacji słownej i pozawerbalnej

Rozwój mowy, dotyczący pojawiania się pierwszych słów i zdań jest prawidłowy, a słownictwo dzieci z zespołem Aspergera mimo młodego wieku jest bogate i obfitujące w dorosłe i naukowe sformułowania. Jednak dzieci te mają trudności z użyciem mowy w celu komunikacji. Występują u nich zaburzenia w postaci nieprawidłowej wysokości głosu i intonacji oraz nieprawidłowego akcentu i rytmu wypowiedzi. Występują też trudności w rozumieniu słów wieloznacznych w zależności od kontekstu, i w nadawaniu właściwego znaczenia usłyszanym słowom.

Problemem jest również rozumienie przenośni, przysłów, które rozumiane są zbyt dosłownie.

Trudność sprawia im rozumienie informacji zawartych w komunikacie, który ma związek z intonacją głosu, jak również rozumienie ironii i żartów. Dziecko przejawia trudności  w naprzemiennej komunikacji, nie potrafi rozpoznać, kiedy powinno się odezwać, przerywa rozmowę w trakcie jej trwania, może mówić w trakcie wypowiedzi innych osób. Wypowiedzi dziecka są często zbyt formalne i pedantyczne. Nie posługuje się ono slangiem młodzieżowym czy określeniami potocznymi i może poprawiać innych, gdy wysławiają się niegramatycznie.

Większe trudności napotyka się, kiedy w rozmowie uczestniczą więcej niż dwie osoby.

Najłatwiej jest nawiązać z dzieckiem kontakt w sytuacji „jeden na jeden”. Dziecko może nie posługiwać się gestem, mimika może być sztywna, niedostosowana do sytuacji, np. dziecko cały czas może uśmiechać się nieadekwatnie lub mieć „twarz pokerzysty”. Problemy w komunikacji pogłębia zaburzone rozumienie komunikacji niewerbalnej (nieumiejętność odczytywania postawy ciała, gestów, wyrazu twarzy i oczu) oraz niedostosowana komunikacja niewerbalna z ich strony.

Umiejętności poznawcze

Iloraz inteligencji u dzieci z zespołem Aspergera mieści się w granicach normy lub jest wyższy. Zwraca uwagę dobra pamięć mechaniczna (dotycząca faktów), rozległa wiedza (czasami na poziomie akademickim) dotycząca interesującej dziecko dziedziny, zdolności do nauk ścisłych (matematyka, informatyka). Dziecko może ujawniać różne talenty,  np. talent muzyczny, plastyczny. Natomiast stosunkowo słaby jest poziom rozumienia, myślenia abstrakcyjnego (rozwijania pojęć, wnioskowania, wydawania osądów) oraz rozumienia sytuacji społecznych. Problemem jest sztywność poznawcza, z myśleniem mało podatnym na perswazję, słabe rozumienie czytanego tekstu (mimo, że uczą się czytać szybko i czytają płynnie) oraz zaburzenia tzw. pamięci operacyjnej czyli roboczej pamięci krótkotrwałej.

Problemy w koordynacji ruchowej

U większości dzieci z zespołem Aspergera występują problemy związane ze sprawnością ruchową, są to:

• zaburzenia równowagi,

• sztywny sposób poruszania się,

• występowanie współruchów polegających na udziale w

określonym ruchu tych mięśni, które w danym ruchu nie powinny brać w ogóle udziału,

• zaburzenia rytmu i naśladowania ruchów podczas zabawy,

• obniżona sprawność manualna,

• trudności w pisaniu,

• trudności we współpracy podczas gier zespołowych.

Trudności te powodują, że w szkole dzieci z zespołem Aspergera są często eliminowane z gier zespołowych, nie są wybierane do drużyn.

Trudność sprawia im również nauka czynności związanych z samoobsługą (higiena, sprzątanie, ścielenie łóżka, estetyczne spożywanie posiłków), ponieważ nie rozumieją potrzeby ich wykonywania.

Zaburzenia sensoryczne

U części dzieci występuje nadwrażliwość na niektóre bodźce sensoryczne (np. słuchowe, wzrokowe, dotykowe, zapachowe, smakowe). Mogą one na niektóre dźwięki, hałas, nadmiar bodźców wzrokowych, migoczące światło lamp jarzeniowych, reagować rozdrażnieniem zatykaniem uszu, bronieniem się przed dotykiem, niechęcią noszenia niektórych ubrań ze względu na ich fakturę, metki.

Mogą też odmawiać spożywania niektórych pokarmów, odżywiać się selektywnie (niewielka ilość tolerowanych potraw). Ilość bodźców wizualnych i słuchowych postrzegana jako normalna dla innych osób, u ucznia z zespołem Aspergera może być odczuwana jako zbyt duża lub zbyt mała, w zależności od tego, czy ma on przeczulicę czy niedoczulicę w zakresie określonych kanałów sensorycznch.

Dodatkowe problemy

U wielu dzieci z zespołem Aspergera wcześniej rozpoznano zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Jednak u tych dzieci kłopoty z koncentracją uwagi mogą być nasilone lub spowodowane obsesyj nymi myślami dziecka na interesujący je temat, brakiem motywacji do pracy ze względu na niezrozumienie normy dotyczącej potrzeby wykonywania poleceń nauczyciela. Dziecko na lekcjach może próbować robić to, co ono chce, nie uwzględniając potrzeb innych. Trudności w kontaktach z dzieckiem wynikają ze „sztywności” w myśleniu, uporu, nieprzyjmowania argumentów oraz nieakceptowania zmian.

Dorośli z Zespołem Aspergera

Zespół Aspergera z czasem zmienia swój obraz. Lata doświadczeń społecznych kształtują pewne sposoby radzenia sobie. Uczą co oznaczają pewne zachowania. Jednak cechy typowe dla Zespołu pozostają. Zmienia się jedynie ich obraz.

Dorosłe osoby z Zespołem Aspergera często określane są jako ekscentryczne, dziwaczne, niedostępne. Inni ludzie często mówią, że zachowują się jak z innej planety.

Oni sami z resztą często tak właśnie się czują. Wynika to z różnic w postrzeganiu, rozumieniu świata, co powoduje inny sposób funkcjonowania w wielu aspektach życia w tym szczególnie, w relacjach społecznych.

Opis charakterystycznych cech osób z zespołem Aspergera

• Często brak potrzeby bycia z innymi ludźmi. Duże trudności z nawiązywaniem przyjaźni. Preferowanie działania w pojedynkę.
• Dosłowne rozumienie żartów, ironii. Nie dostrzeganie niedomówień, nieumiejętność czytania między wierszami. Specyficzne poczucie humoru niezrozumiałe dla innych. Często prowadzi to do nieporozumień.
• Duża naiwność społeczna. Nadmierne zaufanie ludziom. W związku z tym często bycie ofiarą.
• Trudności z nawiązaniem i utrzymaniem konwersacji. Posługiwanie się językiem wyłącznie dla wymiany informacji, a nie dla zwyklej rozmowy. Często nadmierne przywiązywanie wagi do znaczenia słów, posługiwanie się językiem w sposób encyklopedyczny co powoduje, ze ludzie odbierają taka osobę jako przemądrzałą. Pedantyczność w wypowiedziach. Upodobanie do gier słownych.

• Trudności  z uwzględnianiem punktu widzenia drugiej osoby. Poczucie, że rozmówca „widzi tak samo”.

• Bezwzględna szczerość w rozmowie czy ocenianiu nawet jeśli może to zranić uczucia innych osób. Nieumiejętność kłamstwa.
• Trudności z nawiązaniem kontaktu wzrokowego. Patrzenie w oczy drugiej osobie bywa nie do zniesienia. Niezdolność do odczytywania komunikatów z mowy ciała.
• Brak umiejętności podążania za dynamiką grupy. Duże trudności w „byciu” w grupie, tendencje do izolowania się szczególnie w sytuacjach przeciążenia,
• Trudności z prowadzeniem rozmowy telefonicznej.
• Trudności w przejściu z jednej czynności do drugiej.
• Trudności z planowaniem naprzód przy silnej potrzebie przewidywalności.
• Tendencja do wykonywania czynności  dokładnie w ten sam sposób, choć inny byłby łatwiejszy i wygodniejszy;

• Sztywność w przestrzeganiu reguł i zasad, silne poczucie sprawiedliwości.

• Obszerna specjalistyczna wiedza w jakiejś dziedzinie. Preferowanie książek „wiedzowych” .
• Doskonała pamięć do szczegółów. Zwykle trudności z dostrzeganiem całości. Tendencja do zwracania uwagi właśnie na szczegóły.
• Często wręcz fotograficzna pamięć – postrzeganie świata obrazami.
• Wysoko rozwinięte myślenie logiczne. Zdolność wynajdywania wyjątkowych rozwiązań problemów.
• Schematyczny sposób myślenia. Duża wytrwałość, wręcz upór w dążeniu do realizacji określonych celów.
• Upodobanie do kolekcjonowania rzeczy.

• Potrzeba katalogowania, porządkowania wg określonych systemów.

• szczególnie dobre rozpoznawanie struktur, wzorów i systemów.
• Zaburzenia funkcjonowania zmysłów. Często nadwrażliwość dotykowa, słuchowa lub w zakresie innych zmysłów.
• Trudności z identyfikacją i formułowaniem własnych potrzeb przy dużej wrażliwości emocjonalnej.
• Problemy z radzeniem sobie z niespodziewanymi zmianami w harmonogramie zajęć – ale również spokój i zachowanie jasnej głowy, gdy inni wpadają w panikę.
• Często niezgrabność ruchowa.

Polecamy film: Planeta zespół Aspergera

Dokument „Planeta zespół Aspergera” pokazuje zwykłych ludzi (dzieci i dorosłych), którzy mierzą się z życiem z chorobą na co dzień. Twórcy filmu przeprowadzili wnikliwe rozmowy z samymi chorymi oraz z ich bliskimi, którzy opowiadają o zespole Aspergera z perspektywy obserwatora.

Obecnie nie istnieje leczenie farmakologiczne dla cierpiących na zespół Aspergera. To stosunkowo młoda jednostka chorobowa, a znaczna część (zwłaszcza dorosłych) chorych nie jest nawet świadoma przyczyny swoich problemów.